Ubezpieczenie majątku powinno stanowić istotny aspekt w przedsiębiorstwie, ponieważ może zrekompensować stratę powstałą wskutek nieprzewidzianych zdarzeń, takich jak pożary, wybuchy, burze, kradzieże itp. Co więcej, bez odpowiedniego ubezpieczenia firmy mogą nie być w stanie odbudować się po tego rodzaju zdarzeniach ze względu na znaczne obciążenia finansowe. Ubezpieczenie majątku może zatem pomóc przedsiębiorstwom w kontynuowaniu działalności, zapewniając fundusze na naprawę lub wymianę uszkodzonych lub zniszczonych aktywów. Pozwoli także zminimalizować zakłócenia w działalności biznesowej i zapewni, że firma będzie mogła nadal obsługiwać swoich klientów i generować przychody. Nie można również pominąć spokoju ducha właścicieli firm mając na uwadze, że są oni chronieni przed nieprzewidzianymi zdarzeniami i mogą kontynuować działalność w przypadku katastrofy. Niewątpliwie ochrona ubezpieczeniowa pomoże zmniejszyć stres i niepokój związany z dalszym prowadzeniem firmy.

Uwaga na ogień

Pożar jest jednym z głównych przyczyn wypadków w przemyśle. Stwarza zagrożenie, które może spowodować znaczne szkody lub całkowite zniszczenie mienia, co skutkuje wysokimi kosztami naprawy lub wymiany uszkodzonego mienia. Pożar może również prowadzić do obrażeń lub ofiar śmiertelnych, co z kolei może być związane z wysokimi roszczeniami z tytułu odpowiedzialności wobec zarządcy nieruchomości. Należy zwrócić uwagę, że nie tylko promieniowanie cieplne powoduje wyrządzenie szkód, ale zadymienie uniemożliwi wprowadzenie wyrobu, np. leków lub żywności do sprzedaży w wyniku zanieczyszczenia produktami spalania lub zmianą zapachu. Powoduje to, że ochrona przeciwpożarowa powinna być priorytetową kwestią w przedsiębiorstwie. W niniejszym materiale głównie skupię się na tym obszarze i spróbuję wyjaśnić najczęstsze wątpliwości Klientów, co do konieczności stosowania ponadstandardowych zabezpieczeń wymaganych przez towarzystwa ubezpieczeń. Kwestią od której chcę rozpocząć rozważania jest sytuacja prawna w polskim systemie ustawodawczym.

Ustawodawstwo krajowe

Jednym z najważniejszych aktów prawnych z zakresu ochrony przeciwpożarowej obowiązujących w Polsce jest Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Zgodnie z art. 3 osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem. W art. 4 określono obowiązki właściciela budynku w których zobowiązany jest:

• przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych
  i technologicznych,
• wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice,
• zapewnić przeglądy techniczne, konserwacje oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
• zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,
• przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej;
• zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
• ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Szczegółowe warunki w jaki sposób należy wywiązać się z tych obowiązków zostały sformułowane w aktach wykonawczych. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określa katalog czynności zabronionych i obowiązki jakie spoczywają na zarządcy. Przepis wskazuje m.in.:

• w jakich przypadkach powinny być stosowane stałe urządzenia gaśnicze, systemy sygnalizacji pożaru, dźwiękowe systemy ostrzegawcze, hydranty wewnętrzne
  i gaśnice, etc.;
• wymóg i czasokresy konserwacji technicznych systemów zabezpieczeń tj. system sygnalizacji pożaru, instalacji hydrantów wewnętrznych i zewnętrznych, itp.;
• przypadki kiedy należy wykonać ocenę zagrożenia wybuchem;
• sposoby i metody ograniczania ryzyka pożaru.

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z rozporządzeniem wymóg montażu technicznych systemów zabezpieczeń tj. stałe urządzenia gaśnicze wodne lub system sygnalizacji pożaru występuje głównie w budynkach klasyfikowanych do kategorii zagrożenia ludzi (ZL), a nie produkcyjno-magazynowych, gdzie występuje największa kumulacja majątku oraz występują szczególne zagrożenia pożarowe. Montaż tych systemów w budynkach użyteczności publicznej ma za zadanie wyłącznie zapewnienie bezpieczeństwa ludzi. Zgodnie z §16 hydranty wewnętrzne 52 muszą być stosowane:

• w strefie pożarowej produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m² i powierzchni przekraczającej 200 m²,
• w strefie pożarowej produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego nieprzekraczającej 500 MJ/m², w której znajduje się pomieszczenie o powierzchni przekraczającej 100 m² i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 1 000 MJ/m²,
• przy wejściu do pomieszczeń magazynowych lub technicznych o powierzchni przekraczającej 200 m² i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m², usytuowanych w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V, znajdującej się w budynku niskim albo średniowysokim.

Dobór hydrantów wewnętrznych odbywa się wyłącznie na podstawie wartości obciążenia ogniowego i powierzchni strefy pożarowej. Nie są uwzględniane inne aspekty, tj. zagrożenia związane w prowadzonymi procesami produkcyjnymi lub wartość majątku.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r.
w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych wskazuje jakie budynki oraz w jaki sposób powinno być zapewnione wymagane zaopatrzenie w wodę do zewnętrznego gaszenia. Zgodnie z tabelą nr 2 rozporządzenia przedstawianą na rysunku nr 1, sposób określenia wymaganego zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia w przypadku budynków produkcyjno-magazynowych opiera się na zestawieniu ze sobą powierzchni strefy pożarowej i wartości obciążenia ogniowego.

Zgodnie z §7 ilość wody do celów przeciwpożarowych dla stref pożarowych wyposażonych
w stałe urządzenia gaśnicze może zostać zmniejszona:

• o 50% przy zastosowaniu urządzeń gaśniczych tryskaczowych, zraszaczowych i mgłowych oraz sieci stałych działek gaśniczych,
• o 75 % przy zastosowaniu urządzeń gaśniczych pianowych,
• przy zastosowaniu urządzeń zraszaczowych zabezpieczających do sumy ilości wody do zasilania tych urządzeń i do zewnętrznego gaszenia pożaru

Należy mieć także na względzie, że nie są to wszystkie występujące rozporządzenia określające wymagania z zakresu ochrony przeciwpożarowej, ale powyższe stanowią dwa główne akty prawne.

Przepisy budowlane i przepisy dotyczące zagospodarowania przestrzennego tj. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane i Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie pomagają zapewnić, że budynki są wznoszone w sposób bezpieczny i spełniają swoje przeznaczenie. Zgodnie z §207 warunków technicznych budynek i urządzenia z nim związane powinny być projektowane i wykonane w sposób ograniczający możliwość powstania pożaru, a w razie jego wystąpienia zapewniający:

• zachowanie nośności konstrukcji przez określony czas,
• ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu wewnątrz budynku,
• ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie obiekty budowlane lub tereny przyległe,
• możliwość ewakuacji ludzi lub ich uratowania w inny sposób,
• uwzględnienie bezpieczeństwa ekip ratowniczych.

Przepisy techniczno-budowlane w budynkach produkcyjno-magazynowych przy określaniu warunków dla obiektów biorą pod uwagę głównie poniższe aspekty: liczbę kondygnacji i/lub wysokość budynku, powierzchnię strefy pożarowej, obecność pomieszczeń zagrożonych wybuchem oraz wartość gęstości obciążenia ogniowego.

Montaż stałych urządzeń gaśniczych wodnych i/lub stosują samoczynne urządzenia oddymiające zgodnie z §214, 215 i 229 w budynkach produkcyjno-magazynowych pozwala na złagodzenie warunków poprzez powiększenie dopuszczalnej powierzchni strefy pożarowej, zmniejszenie klasy odporności pożarowej elementów i wydłużenie przejść oraz dojść ewakuacyjnych.

Zgodnie z §271 zastosowanie stałych urządzeń gaśniczych wodnych pozwoli również zmniejszenie odległości między ścianami zewnętrznymi budynków, co wpłynie na ich usytuowanie z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe.

Gęstość obciążenia ogniowego jest to energia cieplna wyrażona w megadżulach, która może powstać przy spaleniu materiałów palnych znajdujących się w strefie pożarowej lub składowisku materiałów stałych, przypadająca na jednostkę powierzchni tego obiektu, wyrażoną w metrach kwadratowych. Jest to jeden z głównych parametrów od którego należy dobór technicznych systemów zabezpieczeń oraz określenie warunków budowlanych. Należy mieć na uwadze, że jest to wartość szacunkowa, której faktyczna wartość w niektórych przypadkach jest trudna to wyliczenia. Szybko rotujący towar oraz złożoność wyrobów uniemożliwia prawidłowe jej wyliczenie. Powinno się brać pod uwagę najbardziej niekorzystną sytuację, ale warunki ekonomiczne biorą górę nad zdrowym rozsądkiem. W celu ograniczenia kosztów inwestycyjnych zazwyczaj zakładana jest najniższa wartość gęstości obciążenia ogniowego, czyli do 500 MJ/m². Dzięki czemu budynek nie musi posiadać hydrantów wewnętrznych. Zmniejszone zostaje zapotrzebowanie na wodę do zewnętrznego gaszenia, a dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej zostaje powiększona. Natomiast zmniejszona może być klasa odporności pożarowej budynku.

Z powyższych informacji wynika, że w obiektach produkcyjno-magazynowych wyposażonych w stałe urządzenia gaśnicze można złagodzić warunki ochrony przeciwpożarowej. System sygnalizacji pożaru w ogóle nie jest wymagany. W głównej mierze dobór zabezpieczeń odbywa się na zestawieniu gęstości obciążenia ogniowego oraz powierzchni strefy pożarowej. Nie są brane pod uwagę zagrożenia wynikające z występujących procesów technologicznych.

Trudno jest sformułować ogólne stwierdzenie, na co ustawodawcy zwracają uwagę przy tworzeniu przepisów, ponieważ może się to różnić w zależności od konkretnego zagadnienia i zaangażowanego organu ustawodawczego. Jednak przede wszystkim ustawodawcy mogą zwracać uwagę na różne czynniki, w tym:

• Interes publiczny: Ustawodawcy mogą uwzględniać poglądy i potrzeby społeczeństwa przy tworzeniu przepisów. Mogą również zasięgnąć opinii ekspertów, grup branżowych i innych interesariuszy, aby upewnić się, że przepisy uwzględniają ważne problemy społeczne.
• Wpływ ekonomiczny: Mogą rozważyć potencjalny wpływ ekonomiczny przepisów na przedsiębiorstwa i konsumentów. Mogą one mieć na celu znalezienie równowagi między ochroną zdrowia i bezpieczeństwa publicznego, a jednocześnie wspieraniem wzrostu gospodarczego i innowacji.
• Względy polityczne: Ustawodawcy mogą rozważyć polityczne implikacje swoich działań, w tym to, w jaki sposób ich decyzje mogą wpłynąć na ich szanse na reelekcję lub na pozycję ich partii.
• Zobowiązania międzynarodowe i regionalne: Ustawodawcy mogą uwzględniać zobowiązania i zobowiązania międzynarodowe i regionalne przy tworzeniu regulacji,
  w szczególności w takich obszarach jak handel, ochrona środowiska i prawa człowieka.

Ogólnie rzecz biorąc, ustawodawcy muszą zrównoważyć szereg sprzecznych interesów
i względów podczas tworzenia przepisów, a ich priorytety mogą się różnić w zależności od danej kwestii i szerszego kontekstu politycznego.

Należy również zwrócić uwagę, że legislatorzy nie nadążają za rynkiem i rozwojem technologii. Można zaobserwować to w obecnej sytuacji na przykładzie gwałtownego rozwoju instalacji fotowoltaicznych w Polsce. Obecnie nie określono szczegółowych wymagań dla instalacji, które na celu miałyby poprawienie ryzyka. Tymczasem już czekają nas kolejne wyzwania związane z magazynami energii i pojazdami elektrycznymi.

Zarządzanie ryzykiem w ubezpieczeniach majątkowych

Podstawową funkcją underwritingu jest ustalenie czy ryzyko jest akceptowalne oraz określenie warunków ubezpieczenia. Ważnym elementem decyzji jest identyfikacja głównych zagrożeń związanych z prowadzoną działalnością. Pierwszym etapem oceny jest szacowanie wartości majątku i identyfikacja ryzyka na jakie jest ono narażone. W celu oceny ryzyka istotna jest identyfikacja głównych zagrożeń pojawiających się na każdym etapie działalności, w poszczególnych budynkach, na wydziałach produkcyjnych i skorelowanie ich z przekazanymi informacjami o występujących technicznych i organizacyjnych środków bezpieczeństwa w celu ustalenia, czy środki ochronne są odpowiednie w stosunku do poziomu ryzyka. Przedmiotem oceny mogą być poniżej zagadnienia.

Rodzaj prowadzonej działalności

Główne rodzaje działalności można podzielić na produkcyjną, handlową i usługową. Największy potencjał zagrożeń niesie za sobą działalność produkcyjna. Należy zidentyfikować, jaki jest przedmiot produkcji, jaka metoda wytwarzania jest stosowana w danym przedsiębiorstwie oraz jaki sprzęt, bądź linia jest wykorzystywana do produkcji. Szczególną uwagę należy zwrócić na etapy produkcji o wysokim ryzyku wybuchu lub pożaru. Źródłami tego zagrożenia mogą być m.in.:

• proces w których zachodzą reakcje chemiczne,
• występuje wysoka temperatura lub używany jest otwarty ogień,
• wykorzystywane są znaczne ilości gazów i cieczy palnych, bądź pyłów mogących wytworzyć mieszaninę potencjalnie wybuchową lub podczas tych procesów te materiały są wytwarzane.

Lokalizacja i zagospodarowanie zajmowanego obszaru

Oceniając aspekty związane z bliskością miejsca ubezpieczenia zwraca się uwagę na obecność działających w pobliżu podmiotów komercyjnych. Bezpośrednie sąsiedztwo na przykład zakładu chemicznego może stwarzać realne zagrożenie poważnymi skutkami wybuchu lub rozprzestrzeniania się ognia. Ryzyko może wynikać również z lokalizacji ubezpieczonego zakładu w pobliżu zboczy lub w pobliżu placów budowy.

Z kolei konstrukcja budynków jest oceniana w kontekście ich palności. Obecnie powszechnie
w budownictwie stosowana jest płyta warstwowa z wypełnieniem styropianowym, pianką poliuretanową lub poliizocyjanuratową. W ubezpieczeniach te materiały uznawane są za palne. W szczególności są niewdzięczne, gdy występuje nieosłonięty palny rdzeń w wyniku uszkodzenia mechanicznego lub poprowadzonych przepustów instalacyjnych. W trakcie pożaru płomienie potrafią przedostać się do wnętrza ściany, co może spowodować  rozprzestrzenienie się ognia w sposób niezauważony oraz trudny do ugaszenia. Podział zakładu na strefy pożarowe pozwala na zmniejszenie prędkości rozprzestrzeniania się zagrożenia na obszary nieobjęte zagrożeniem. Wydzielenie pożarowe pomieszczeń technicznych, tj. kotłownie, rozdzielnie, kompresorownie, stacje ładowania akumulatorów powoduje rozwój zagrożenia w ograniczonych obszarach, jednocześnie daje czas na wszczęcie alarmu i podjęcie działań gaśniczych przez straż pożarną.

Elementem krytycznym w każdej operacji przemysłowej jest bezpieczeństwo procesowe. Szczególnie w operacjach, które wykorzystują złożone procesy i wykorzystują materiały niebezpieczne. Zmiana warunków operacyjnych może doprowadzić do warunków awaryjnych i w konsekwencji do uwolnienia substancji, np. w wyniku wzrostu temperatury lub zmiany ciśnienia. Analiza warstw zabezpieczeń (zapobiegania, ochrony  ograniczenia skutków) pozwala monitorować i przeciwdziałać skutkom takiej awarii.

Magazynowanie surowca, opakowań, półproduktów, wyrobu gotowego

Proces magazynowania dotyczy wyrobów gotowych i surowców, półproduktów, materiałów pomocniczych, takich jak: farby, lakiery, opakowania itp. Mienie jest zwykle przechowywane wewnątrz budynku lub na zewnątrz. Rynek ubezpieczeniowy różnie definiuje wysokość, od której magazynowanie możemy określić jako wysokie składowanie. Klasycznym przykładem występowania magazynów wysokiego składowania są występujące w coraz większej ilości centra logistyczne, w skład których wchodzą pojedyncze obiekty magazynowe o powierzchniach często przekraczających kilkadziesiąt tysięcy metrów kwadratowych i wykonane z płyt warstwowych. W takich budynkach standardem powinno być wyposażenie obiektu w system tryskaczy oraz automatyczny system alarmów przeciwpożarowych. Składowanie materiałów palnych przy ścianie zewnętrznej budynku lub w bliskiej odległości może zmieniać warunki ochrony przeciwpożarowej. Sprzyja również rozprzestrzenianiu się zagrożenia. W przypadku występowania w budynku instalacji tryskaczowej, przeniesienie się zagrożenia z zewnątrz sprawia, że instalacja będzie nieskuteczna.

Zaopatrzenie w wodę do celów przeciwpożarowych

Kolejną ważną kwestią są wymogi dotyczące ujęcia wody. Zgodnie z przepisami pierwszy hydrant zewnętrzny powinien znajdować się w odległości nie większej niż 75 m od budynku, a kolejne nie większej niż 150 m. Należy mieć na względzie, że ta odległość liczona jest w linii prostej. Oceniając ryzyko towarzystwo ubezpieczeń zwraca również uwagę na zagospodarowanie terenu. Zdarzają się sytuację, że aby dostać się do urządzenia należy pokonać linię kolejową, ruchliwą ulicę lub gęstą zabudowę.
W efekcie skuteczna droga umożliwiająca dostarczenie wody zostaje wydłużona. Wzrost długości linii pompowo-wężowej powoduje większe straty parametrów hydraulicznych. Wykorzystując metodę dowożenia przez pojazdy pożarnicze mogą wystąpić przerwy w dostarczaniu wody. Woda do zewnętrznego gaszenia pożaru stanowi kluczową rolę w początkowej fazie rozwoju pożaru. Przeprowadzając modernizację przeciwpożarowej sieci wodociągowej i umiejscowienie hydrantów na terenie działki, występuje możliwość szybkiego zlokalizowania urządzeń. Dodatkowo zmniejsza się obciążenie ratowników zobowiązanych za zapewnienia wystarczającej ilości wody do prowadzenia działań. Budowa dodatkowego przeciwpożarowego zbiornika wodnego pozwala na dywersyfikację źródła wody do zewnętrznego gaszenia od zmiennych parametrów sieci wodociągowej zależnych od pory dnia i roku lub stanu technicznego sieci.

W tym miejscu trzeba także wspomnieć o instalacjach gaśniczych. Systemy tryskaczowe
i gaśnicze są ważne z kilku powodów. W przypadku pożaru systemy te mogą szybko wykryć zagrożenie i zareagować na nie, co pozwoli na kontrolowanie zagrożenia do momentu przyjazdu straży pożarnej. Działają automatyczne i nie wymagają ingerencji człowieka.

Systemy detekcji pożaru

Obecność systemu sygnalizacji pożaru pozwoli na powiadomienie o zagrożeniu jeszcze w wczesnej fazie rozwoju zagrożenia. Aby instalacja była skuteczna powinna być certyfikowana i zaprojektowana zgodnie z powszechnie uznanymi wytycznymi tj.  PKN-CEN/TS 54-14 lub SITP WP – 02:2021 oraz podłączona do straży pożarnej lub będąca pod stałym nadzorem personelu w trybie 24/7.

Czas dojazdu straży pożarnej i sposób alarmowania

Krótki czas dojazdu i szybki czas reakcji może pomóc zminimalizować szkody spowodowane przez pożar i zmniejszyć ryzyko dla ludzi i mienia w okolicy. Czas dojazdu jednostek ochrony przeciwpożarowej może zostać wysłużony ze względu na występowanie utrudnień na trasie dojazdu np. poprzez występowanie przejazdów kolejowych. Należy zwrócić uwagę, że jednostki ochotniczych straży pożarnych nie są brane w ocenie ryzyka z uwagi, m.in. na brak zdeklarowanych czasów gotowości.

Organizacja i procedury ochrony przeciwpożarowej

Kultura bezpieczeństwa jest ważnym aspektem każdej organizacji, która chce zapewnić bezpieczeństwo swoim pracownikom i klientom. Organizacje o pozytywnej kulturze bezpieczeństwa stawiają bezpieczeństwo na pierwszym miejscu, inwestują w szkolenia i zasoby w zakresie bezpieczeństwa, przeprowadzają audyty bezpieczeństwa i zachęcają pracowników do odgrywania aktywnej roli w zakresie bezpieczeństwa. Wspierając kulturę bezpieczeństwa, organizacje mogą zminimalizować ryzyko wypadków, urazów i ofiar śmiertelnych, ostatecznie tworząc bezpieczniejsze, zdrowsze i bardziej produktywne miejsce pracy.

Utrzymanie obiektów i infrastruktury, urządzeń

Brak konserwacji parku maszynowego, budynków lub instalacji powoduje wzrost ryzyka wystąpienia szkody. Stosowanie ponadstandardowych technik diagnostycznych np. diagnostyki termowizyjnej rozdzielni, połączeń elektrycznych, transformatorów i szaf sterowniczych, ruchomych elementów tj. łożysk, uważane są za istotne narzędzie w prewencji pożarowej, jak również w przeciwdziałaniu awariom maszyn i urządzeń.

Oczywiście to nie jest całe spektrum zagadnień, które są analizowane podczas oceny desktopowej lub audytu ubezpieczeniowego. Podczas oceny adekwatność zabezpieczeń zestawiana jest z poziomem ryzyka oraz wartością sumy ubezpieczenia. Inne podejście do ryzyka będzie występowało w przedsiębiorstwach o wartości do kilku milionów, a inne w przypadku firm od kilkudziesięciu do setek milionów z tych samych branż.

Wniosek

Zapewnienie zgodności z przepisami i skuteczne zarządzanie ryzykiem mają kluczowe znaczenie dla minimalizacji ryzyka pożaru i utraty życia, ochrony właścicieli nieruchomości przed stratami finansowymi oraz zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańców i ratowników. Właściciele nieruchomości i firmy ubezpieczeniowe muszą współpracować, aby zapewnić zgodność z krajowymi przepisami przeciwpożarowymi i wprowadzić odpowiednie środki zarządzania ryzykiem w celu ochrony przed niszczycielskimi skutkami pożaru. Pożary mogą spowodować znaczne szkody i utratę życia, a obowiązkiem właścicieli nieruchomości i firm ubezpieczeniowych jest podjęcie wszelkich niezbędnych kroków w celu zapobiegania im
i minimalizowania ich skutków.

Wiele firm ubezpieczeniowych zwłaszcza w przypadku wysokich sum ubezpieczeń oraz  działalności o podwyższonym ryzyku, może określić dodatkowe wymagania, które powinny zostać wdrożone i wykraczają poza lokalne wymagania minimalne. Proces oceny ryzyka jest złożonym zagadnieniem. Każda działalność charakteryzuje się innymi zagrożeniami. Ustawodawcy nie posiadają możliwości uwzględnienia tak szerokiego spektrum oraz rozpatrywania indywidualnych przypadków. Ciągle zmieniający się rynek wprowadza nowe technologie i rozwiązania, których nie sposób wprowadzić do ustawodawstwa w szybki sposób. Dlatego duże znaczenie ma współpraca ustawodawców z towarzystwami ubezpieczeniowymi w procesach tworzenia nowych standardów lub aktualizowaniu już istniejących.

Wdrażanie ponadstandardowych rekomendacji, zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń i ogranicza jego skutki. Klienci posiadają możliwość odbudowy zakładu w szybkim czasie. Uniknąć mogą również kar umownych z powodu niedostarczenia wyrobu, ograniczenia możliwości utraty rynku i wizerunku marki. Towarzystwa ubezpieczeń formułując ponadstandardowe wymagania opierają się na doświadczeniach szkodowych i zasadach wiedzy technicznej. Posiadają zasoby oraz możliwości techniczne do analizy i porównywania tych samych procesów technologicznych w różnych podmiotach gospodarczych. Przeprowadzona ocena ryzyka opiera się na wielowymiarowych analizach.

Podsumowując, ubezpieczenie ma kluczowe znaczenie dla firm, ponieważ zapewnia ochronę finansową, zapewnia ciągłość działania, zapewnia ochronę przed odpowiedzialnością. Poza tym, zapewnia spokój ducha i pomaga firmom w przestrzeganiu wymogów prawnych
i umownych. Bez odpowiedniego zabezpieczenia firmy mogą być narażone na znaczne straty finansowe i mogą mieć trudności z odbudową po katastrofach lub nieoczekiwanych zdarzeniach. Brak spełnionych wymogów stawianych przez przepisy prawa i/lub nie wdrożenie dodatkowych rekomendacji może spowodować wprowadzenie ograniczenia odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń w postaci limitu lub franszyzy do czasu realizacji zaleceń lub można spotkać się z odmową złożenia oferty, gdy zabezpieczenia zostaną uznane za nieadekwatne do występującego ryzyka.

InterRisk w ocenie ryzyka dotyczących umów ubezpieczeń majątkowych często posiłkuje się badaniami termowizyjnymi. W szczególności mają one zastosowanie w przypadku ubezpieczeń dużych zakładów produkcyjnych czy magazynów. Należy pamiętać, że wadliwe działanie instalacji może przełożyć się na zatrzymanie linii produkcyjnych powodując duże straty maszynowe lub środków obrotowych, a tym samym przełożyć się na utratę zysku. Dzieje się tak w przypadku wybuchu lub szkód pożarowych dużych rozmiarów.

Z pewnością termowizja jest skutecznym narzędziem, coraz częściej wykorzystywanym przez wielu ubezpieczycieli.

Termowizja urządzeń elektrycznych –metoda zmniejszenia ryzyka zagrożenia pożarem w zakładach przemysłowych

Rozwój nauki i nowych technologii pozwala nam korzystać z takich rozwiązań techniki, które kiedyś były nieznane lub nieosiągalne przez ograniczenia techniczne i technologiczne. Wraz z postępem cyfryzacji dostępność nowych technologii znacznie wzrosła, co ułatwia usprawnianie funkcjonowania wielu obszarów w przedsiębiorstwie, w szczególności tych odpowiedzialnych za poprawę wydajności, redukcję kosztów, optymalizację pracy, ale również szeroko pojętą poprawę bezpieczeństwa.

Kamera termowizyjna – nowe narzędzie ubezpieczyciela

Do niedawna kamera termowizyjna kojarzyła się z bardzo drogim urządzeniem niedostępnym dla zwykłego użytkownika. Postęp technologiczny oraz popyt spowodował znaczne zwiększenie dostępności na rynku urządzeń mogących wykonywać pomiary termowizyjne. Niektórzy producenci telefonów komórkowych implementują funkcję kamery termowizyjnej do swoich urządzeń. Najtańsze urządzenia mogące wykonywać pomiary termowizyjne wbudowane w telefon komórkowy kosztują do kilku tysięcy złotych. Bardzo często technologie te są skorelowane z ceną. Należy spodziewać się, że urządzenie kosztujące stosunkowo niewiele jak na kamerę termowizyjną, np. trzy tysiące złotych nie pozwoli na zrobienie zdjęć w bardzo dobrej jakości i rozdzielczości.

Standardy pomiarów termowizyjnych

Tak samo ważnym czynnikiem, o ile nawet nie ważniejszym, jest sposób wykonania pomiaru. Można mieć bardzo dobre urządzenie, ale bez podstawowej wiedzy, nie uda się wykonać badania, które będzie w stanie pokazać anomalie temperaturowe. Wyłącznie dlatego, że nie wiemy, gdzie i jak szukać takich nieprawidłowości.

I tu zaczynają się pierwsze problemy termografii ponieważ w Polsce nie mamy jeszcze krajowych norm i wytycznych dotyczących pomiarów. Z tego względu teoretycznie dziś każdy pomiar, który poda „jakiś” wynik można byłoby uznać za prawidłowy. Z pomocą przychodzi nam jednak ponownie niemiecki VdS. Wskazuje on wytyczne, którymi można lub też należy się kierować w zakresie badań, jeżeli zależy nam na utrzymywaniu takiego samego standardu w ich przeprowadzeniu.

Można zastanawiać się czy standardy pomiarów są aż tak ważne skoro nasze rodzime przepisy nie stawiają wymagań dla pomiarów termowizyjnych? Standaryzacja badania jest bardzo istotna z tego względu, że pozwala na zachowanie powtarzalności jakości pomiarów, które powinny być wykonywane. Dzięki temu tylko firmy posiadające odpowiednie kwalifikacje i sprzęt będą w stanie wykonać badania na odpowiednim poziomie.

Obecnie punktem wyjścia do rozważań dotyczących zlecenia usług pomiarów termowizyjnych powinno być zapoznanie się z portfolio firmy, jak i raportami jakie są przez nią tworzone. Już na tym etapie można bowiem dowiedzieć się jakiego rodzaju sprzętu dana firma używa. Ponadto, jak wyglądają generowane przez nią raporty i przede wszystkim czy są przekazywane uwagi natychmiast po znalezieniu anomalii temperaturowych.

Terminator kontra kamera

Badanie termowizyjne bardzo często jest źle rozumiane już z samej definicji ponieważ wiele osób uważa, że kamera termowizyjna mierzy temperaturę przedmiotu. I już w tym stwierdzeniu można wskazać pewne błędy. Pierwszy z nich to pomiar temperatury. Otóż nie! Kamera termowizyjna nie mierzy temperatury przedmiotu, a jedynie promieniowanie podczerwone, które jest emitowane przez każde ciało stałe.

Drugim błędem jest zaczerpnięty z filmów wątek „widzenia przez przeszkody”, np. ściany. Wynika to z pierwszego punktu, tj.  kamera termowizyjna pokazuje temperaturę odbitego promieniowania podczerwonego. Dlatego też nie może pokazać temperatury przedmiotu lub ciała znajdującego się za jakąś przeszkodą, na przykład wewnątrz obiektu za ścianą lub nawet za szybą. Przeszkody te będą blokowały emitowane promieniowanie podczerwone. Wykonując pomiary również ludzi można zwrócić uwagę, że odsłonięte części ciała mają wyższą temperaturę niż te, które znajdują się pod osłoną ubrania.

Wybierając wykonawcę badania termowizyjnego można kierować się wytycznymi VdS, które określają minimalną rozdzielczość detektora tj. 320x240pixeli. Należy w tym miejscu podkreślić, że jest to wartość minimalna, a wytyczne powstały już kilka lat temu. Można zadać sobie pytanie: dlaczego należy zwracać uwagę na ten parametr? Ponieważ jak na każdym zdjęciu, rozdzielczość matrycy pozwoli uchwycić szczegóły. Większa rozdzielczość precyzyjnie wskaże miejsce i wielkość anomalii temperaturowych mogących występować w badanym elemencie.

Detektor promieniowania podczerwonego stanowi kluczowy element kamery termowizyjnej, transformując promieniowanie na sygnał elektryczny. Jego zadaniem jest pomiar długich fal promieniowania podczerwonego. Na podstawie długości tych fal przeprowadzane jest obliczenie temperatury obiektu poddawanego pomiarowi. Wartości te uwzględniają emisyjność (e) powierzchni badanego przedmiotu oraz kompensację temperatury odbitej. Każdy materiał może posiadać inną wartość emisyjności. Obie te zmienne można ręcznie ustawić w kamerze termowizyjnej. Każdy piksel detektora reprezentuje punkt o konkretnej temperaturze tworząc spójny obraz. Dlatego niezwykle ważne jest wykonywanie pomiarów urządzeniami posiadającymi dobrą rozdzielczość.

Termowizja w ubezpieczeniach

Pomiar termowizyjny jest nie tylko skutecznym narzędziem diagnostycznym, ale także przyczynia się do poprawy jakości i bezpieczeństwa w różnych dziedzinach. InterRisk współpracuje w zakresie przeprowadzania badań termowizyjnych do oceny ryzyka w ubezpieczeniach majątkowych z firmą Biuro Termografii.

– Przy zastosowaniu odpowiednich technik analizy danych termowizyjnych, można uzyskać cenne informacje, które mogą prowadzić do optymalizacji procesów oraz zapobiegania potencjalnym problemom. Tak więc termowizja jest obecnie stosowana w bardzo szerokim zakresie w wielu branżach. – mówi Bogdan Marek, Dyrektor Zarządzający Biura Termografii.

Oto kilka przykładów zobrazowanych przez ekspertów Biuro Termografii.

• Diagnostyka budowlana: termowizja jest często stosowana do wykrywania mostków termicznych, nieszczelności w izolacji termicznej, wilgoci czy problemów
  z instalacjami elektrycznymi.
• Diagnostyka przemysłowa: diagnostyka stanu maszyn i urządzeń pozwala
  na ustalenie przyczyny i przed wystąpieniem poważniejszych skutków.
• Kontrola jakości: w przemyśle, termowizja jest używana do wykrywania wad
  w produktach, takich jak wady spawów, wycieki ciepła czy nierównomierne rozprowadzenie ciepła.
• Bezpieczeństwo: w zastosowaniach bezpieczeństwa termowizja może pomóc
  w wykrywaniu osób, zwierząt lub obiektów w ciemności, monitorowaniu przepływu osób w dużych skupiskach oraz identyfikowaniu obszarów o potencjalnym zagrożeniu pożarem.
• Medycyna: w medycynie termowizja może pomóc w diagnostyce chorób, wykrywaniu stanów zapalnych, monitorowaniu przepływu krwi oraz lokalizowaniu obszarów o podwyższonej temperaturze.

Rekomendacje

Inżynierowie oceny ryzyka coraz częściej wskazują w rekomendacjach konieczność wykonywania pomiarów termowizyjnych w celu zidentyfikowania potencjalnych przyczyn pożarów w szczególności w tych branżach, gdzie wykonanie pomiarów instalacji elektrycznej jest trudne lub możliwość powstania szkody pożarowej w wyniku wadliwego działania instalacji elektrycznej jest wysoce prawdopodobna. Diagnostykę termowizyjną ze względu na szybkość i szerokie spektrum pomiaru rekomenduje się, aby przeprowadzać najczęściej raz w roku dla kluczowych urządzeń, maszyn, silników elektrycznych, rozdzielni prądowych itp.

Prewencyjne stosowanie badań w znacznym stopniu ogranicza ryzyko wystąpienia szkody w zakładach produkcyjno-magazynowych. Jako dodatkowe zalety można również wskazać:

• Bezkontaktowy pomiar: pomiar termowizyjny jest nieinwazyjny, co oznacza, że można go przeprowadzić na odległość, bez konieczności bezpośredniego kontaktu
  z obiektem
• Szybkość i skuteczność: pomiar termowizyjny jest bardzo szybki i efektywny. Można przeprowadzić skanowanie wielu obszarów w krótkim czasie, co pozwala
  na szybkie wykrycie ewentualnych nieprawidłowości
• Wykrywanie ukrytych wad: termowizja umożliwia wykrywanie wad, które są niewidoczne gołym okiem, takich jak nieszczelności, wycieki ciepła czy uszkodzenia strukturalne
• Obrazowanie termiczne: obrazy termiczne są wizualnie atrakcyjne i łatwe do interpretacji. Wyraźnie pokazują rozkład temperatury na obiekcie, umożliwiając precyzyjne zlokalizowanie obszarów o wysokiej lub niskiej temperaturze.

Prawidłowo wykonane pomiary termowizyjne są w stanie zlokalizować anomalie temperaturowe przy najróżniejszych obszarach funkcjonowania zakładu, nawet w tych miejscach, gdzie najmniej można się tego spodziewać. Kilka przykładów poniżej.

• Osprzęt elektroinstalacyjny – wyłącznik główny 400 amper posiadający defekt wewnętrzny na stykach roboczych, gdzie temperatura wskazana w czasie pomiaru wykazała ponad 133°C.
• Podłączenie przewodu 3 fazowego źle połączonego wewnątrz mufy (zbyt luźne dokręcenie przewodów) powoduje grzanie się styku.
• Złącze ładowarki akumulatorów trakcyjnych wykorzystywanych w wózkach widłowych

Najczęstszymi błędami w czasie badań termowizyjnych w zakładach produkcyjnych
i magazynowych jest nieusunięcie obudowy z rozdzielnicy prądowej, wykonywanie pomiaru ze zbyt dużej odległości czy też wykonywanie pomiaru kamerą o niskiej rozdzielczości.

• Wykonanie pomiaru kamerą bardzo niskiej rozdzielczości i dodatkowo, ze zbyt dużej odległości powoduje, że nie ma możliwości zidentyfikowania hotspotów występujących w instalacjach.
• Obudowa rozdzielni prądowej powinna być usunięta. W przeciwnym przypadku nie ma możliwości zweryfikowania czy przyczyną występowania wysokiej temperatury jest wadliwa praca na przykład bezpiecznika czy nieprawidłowy styk przewodu wchodzącego do bezpiecznika.

Coraz częstszą, dobrą praktyką w zakładach produkcyjnych jest posiadanie własnej kamery termowizyjnej, którą dział utrzymania ruchu może nadzorować park maszynowy, obciążenie maszyn, rozdzielni prądowych, np. po przestawieniu urządzeń i maszyn.

Termowizja a fotowoltaika

Badania termowizyjne znajdują również szersze zastosowanie obecnie przy boomie
na panele fotowoltaiczne, coraz częściej słyszy się o pożarach instalacji znajdujących się na dachach obiektów przemysłowych oraz domów jednorodzinnych. Termowizja jest również w tym przypadku skuteczną metodą wykrycia usterek ogniw fotowoltaicznych lub złączek. Metoda ta nie jest niestety szeroko stosowana w domach jednorodzinnych w przeciwieństwie do farm fotowotaicznych. W celu sprawdzenia ogniw fotowoltaicznych wykonuje się przelot dronem wyposażonym w kamerę. W pierwszym etapie wystąpienia usterki w panelach fotowoltaicznych nie widać różnicy w produkcji prądu dopiero przed samym uszkodzeniem ogniwa może dochodzić do zmniejszenia się produkcji prądu. Często jest jednak za późno na podjęcie działania.

Najpopularniejsze uszkodzenia jakie można zdiagnozować to:

1. Zmniejszenie przewodności w złączkach spowodowane złym zaciśnięciem złączki lub korozją.
2. Uszkodzenie jednego ogniwa w panelu fotowoltaicznym

Przewagą badań termowizyjnych nad tradycyjnymi, które wynikają z prawa budowlanego jest możliwość sprawdzenia jakości połączeń urządzeń oraz osprzętu elektroinstalacyjnego, jak również wyeksploatowania części ruchomych maszyn i silników. Nie są w stanie tego wskazać tradycyjne pomiary instalacji elektrycznych. Brak sformalizowanych wymogów odnośnie kompetencji osób wykonujących takie pomiary, jak również polskich standardów sprawia, że liczba firm specjalizujących się w badaniach rośnie w dużym tempie, niestety nie przekłada się to na jakość świadczonych usług. Obecnie na polskim rynku działa zaledwie kilka firm świadczących usługi na dobrym poziomie. Są to firmy działające na terenie całego kraju, jak również mogące świadczyć usługi za granicą. Należy spodziewać się, że w najbliższym czasie zostaną opracowane lub zaimplementowane przepisy dla badań termowizyjnych, co podniesie jakość świadczonych usług.

InterRisk od lat prowadzi działania mające na celu uświadamianie klientów o konieczności prowadzenia działań prewencyjnych w ochronie majątku. Badania termowizyjne i szerokie ich zastosowanie w wielu branżach może być jednym z przykładów, gdzie technika wspiera ubezpieczycieli w codziennej pracy, aby jak najlepiej chronić mienie klientów.

Odpady i co dalej?

Zakłady zajmujące się gospodarką odpadów odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu stale rosnącą ilością nieczystości wytwarzanych przez nasze nowoczesne społeczeństwo. Obiekty te zajmują się segregacją, recyklingiem i unieszkodliwianiem różnego rodzaju odpadów, w tym komunalnych, przemysłowych i niebezpiecznych.

Strumienie odpadów w sortowniach składają się z szerokiej gamy materiałów, od tworzyw sztucznych i papieru po materię organiczną i chemikalia. Ta różnorodność sprawia, że proces składowania oraz przetwarzania jest podatny na ryzyko pożaru, zwłaszcza, gdy zostały zmieszane ze sobą wzajemne reagujące materiały.

Wraz z rosnącą globalną troską o zrównoważenie środowiskowe i bezpieczeństwo publiczne, niezwykle ważne jest zajęcie się kwestią ryzyka pożarowego związanego z gospodarką odpadów. W tym artykule zwrócono uwagę na kluczowe czynniki przyczyniające się do pożarów w obiektach zajmujących się przechowywaniem i przetwarzaniem odpadów. Zestawiono również nowe wytyczne z zakresu ochrony przeciwpożarowej z obserwacjami zauważonymi podczas oględzin.

Zrozumienie zagrożenia pożarowego

W odpadach możemy spotkać szeroką gamę materiałów takich jak tekturę i papier, drewno, tworzywa sztuczne, gumę, opakowania pod chemii przemysłowej i gospodarczej, zużyte meble, sprzęt gospodarstwa domowego, chemię itp. Duże nagromadzenie tych materiałów palnych w jednym miejscu przyczynia się do szybkiego rozprzestrzeniania się zagrożenia pożarowego. Szczególną uwagę należy zwrócić na wszelkiego rodzaju opakowania pod ciśnienie tj. aerozole. Występują sytuacje znajdowania w odpadach komunalnych butli po gazie propan-butan lub innych gazach palnych. W przypadku uszkodzenia takiego zbiornika przez np. ładowarkę lub instalację może dojść do wybuchu i pożaru. W odpadach zmieszanych można znaleźć puste lub nie do końca opróżnione opakowania po chemii gospodarczej, środkach ochrony roślin, baterie lub inne niebezpieczne materiały. Niektóre resztki tych pozostałości po zmieszaniu lub wystawieniu ich na działanie warunków środowiskowych mogą ulegać reakcjom chemicznym. Zachodzące reakcje egzotermiczne mogą wytwarzać ciepło lub gazy, które są potencjalnym źródłem zapłonu.

W sortowniach odpady transportowane są za pomocą przenośników taśmowych. Podczas pracy może dojść do np. zatarcia łożyska co w konsekwencji doprowadzi do wytworzenia się ciepła. Wytworzone ciepło w wyniku tarcia może zapalić odpady wkręcone w rolki przenośnika. Przenośniki taśmowe mogą również przenosić zagrożenie na obszary nieobjęte zagrożeniem, jeśli linia nie zostanie wstrzymana.

Wadliwe systemy elektroenergetyczne tj. osprzęt i okablowanie może przyczynić się do pożaru. Z uwagi na brak w większości ogrzewania w halach sortowni instalacja narażona jest na zmienne warunki środowiskowe co może doprowadzić do szybszego starzenia się izolacji i w konsekwencji do jej uszkodzenia. Podobnie jak obecność gryzoni. Do zapłonu może doprowadzić również układ wydechowy ładowarek, które poruszają się w pobliżu odpadów.

Część instalacji wywarza paliwo RDF lub pre-RDF. W wyniku rozdrabniania odpadów może dojść do pożaru w rozdrabniaczu. Zagrożenie następnie będzie rozprzestrzeniało się przenośnikami taśmowymi na pozostałe obszary zakładu. Proces rozdrabniania powoduje również zwiększoną intensywność pylenia. Brak właściwej instalacji odpylającej oraz zalegając warstwa pyłów może doprowadzić do wybuchu pyłu palnego. Dodatkowo zanieczyszczone urządzenia pracują w podwyższonych warunkach pracy. W konsekwencji podatne są na awarie z uwagi nie zachowania warunków środowiskowych pracy.

Niezamierzone działania, takie jak wyrzucanie gorących materiałów (np. popiołu) do koszy na odpady może spowodować przywiezienie zarzewia pożaru z miasta. Zasypane zarzewie kolejną warstwą odpadów będzie mgło się tlić przez kilka godzin. Konsekwencją tego zdarzenia będzie pożar odpadów w momencie kiedy zakład już nie pracuje.

Podczas rozkładu odpadów organicznych na składowiskach powstają łatwopalne gazy, takie jak metan. Gazy te mogą się gromadzić i tworzyć atmosfery wybuchowe, stwarzając znaczne zagrożenie pożarowe. Biodegradowalne odpady mogą również ulegać samonagrzewaniu,
a w konsekwencji doprowadzić do pożaru.

Jak wyglądała branża odpadów do 2020 roku

Hale sortownicze w większości projektowane były na minimalne wymagania z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Gęstość obciążenia ogniowego zgodnie z projektem nie powinna przekraczać 500 MJ/m². Taki stan rzeczy powodował, że zakład nie musiał posiadać hydrantów wewnętrznych, mogła być powiększona strefa pożarowa. Zmniejszone były wymagania co do wymaganej ilości wody do zewnętrznego gaszenia. Z uwagi na proces magazynowy odpadów podczas przetwarzania gromadzone były w hali nadawy do czasu przetworzenia. Odpady pozostawiane były również po zakończeniu pracy wewnątrz budynku z uwagi na dużą ilość dostarczanych materiałów w porównaniu z możliwościami przetwarzania linii technologicznej. Odpady pozostawiane były też ze względu na możliwość szybszego rozpoczęcia procesu sortowania w kolejnym dniu przed przyjazdem pierwszych pojazdów. Okres wakacyjny w niektórych atrakcyjnie turystycznych rejonach Polski lub kilkudniowe imprezy masowe mogły zwiększyć intensywność dostarczanych odpadów i przekroczyć możliwości techniczne linii sortowniczej. Awaria linii sortowniczych lub opóźnione dostawy również powodowały pozostawianie dużej ilości nieposortowanych odpadów.

Odpady posortowane i nieposortowane magazynowane były również na zewnętrznych placach składowych dla których nie były określone warunki ochrony przeciwpożarowej tj. dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej, odległość między budynkami, granicami działek i innymi placami oraz wymagane zaopatrzenie w wodę do zewnętrznego gaszenia.

Ponadto do 2020 roku w obiektach gospodarki odpadów nie były wymagane dodatkowe zabezpieczenia tj. system sygnalizacji pożaru, czy stałe urządzenia gaśnicze wodne. Wymóg stosowania ponadstandardowych zabezpieczeń wynikał z zaleceń ubezpieczycieli, którzy formułowali rekomendacje po wykonanych oględzinach.

Rekomendacje ubezpieczycieli w dużej mierze dotyczyły przestrzegania przepisów z zakresu ochrony przeciwpożarowej i obejmowały takie aspekty jak:

• Brak przestrzegania projektowego obciążenia ogniowego. Skutkującego m.in. koniecznością zapewnienia większej ilości wody do gaszenia.
• Brak zapewnienia wystarczającego zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia
  z uwagi na niespełnienie parametrów wydajności i ciśnienia hydrantów zewnętrznych, brak wody w zbiornikach przeciwpożarowych lub brak możliwości poboru wody z tych zbiorników z uwagi na zanieczyszczoną toń wody.
• Brak określonych warunków ochrony przeciwpożarowej dla placów składowych.
• Brak opracowanej oceny zagrożenia wybuchem dla instalacji odpylania, procesu produkcji paliwa RDF i pre-RDF, instalacji odzyskiwania biogazu oraz przechowywania cieczy łatwopalnych.
• Nieprzestrzeganie wewnętrznych regulaminów mówiących o zakazie palenia
  w miejscach niedozwolonych, braku stosowania się do pisemnej procedury nadzoru nad pracami pożarowo niebezpiecznymi i innych. Ogólnie rzecz ujmując to katalogu czynności zabronionych i obowiązków określonych w rozdziale 2 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.

Ponadstandardowe rekomendacje, które nie wynikały wprost z przepisów obejmowały następujące obszary:

• montaż systemu sygnalizacji pożaru,
• montaż stałych urządzeniach gaśniczych,
• montaż systemów gaszenia rozdrabniaczy,
• budowę ścian oporowych w halach sortowni,
• wprowadzenie diagnostyki termowizyjnej,
• poprawę organizacji ochrony przeciwpożarowej poprzez przeprowadzanie praktycznych szkoleń z obsługi podręcznego sprzętu gaśniczego, organizację drużyn przeciwpożarowych oraz doposażanie zakładów w dodatkowy sprzęt przeciwpożarowy.

Należy zwrócić uwagę, że powyższe rekomendacje formułowane były w sposób indywidualny do każdego zakładu i poprzedzone były wizją lokalną.

Nowe rozporządzenie to nowe wyzwania

Na fali głośnych pożarów odpadów w latach 2018-2020, które miały miejsce w całej Polsce, zostały zaktualizowane oraz wprowadzone nowe akty normatywne. Zgodnie z Ustawą
o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. należy opracować operat przeciwpożarowy, zawierający warunki ochrony przeciwpożarowej instalacji przetwarzania odpadów, obiektu lub jego części lub innego miejsca magazynowania odpadów, uzgodnione z komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej. Ustawodawca określił również kto taki operat może sporządzić. Aby uzyskać zezwolenie na zbieranie, przetwarzanie odpadów oraz wytwarzanie odpadów, oprócz opracowania operatu wymagana jest również wcześniejsza kontrola miejscowego Komendanta Państwowej Straży Pożarnej w zakresie zgodności z warunkami ochrony przeciwpożarowej ujętej w tym operacie. Wprowadzenie wymogu sporządzania operatów pozwoliło na przyjrzenie się temu sektorowi gospodarki bliżej. Rzetelne podejście do określenia warunków ochrony przeciwpożarowej pozwala na zapewnienie optymalnych warunków pracy jednostkom ochrony przeciwpożarowej z uwagi na ograniczenie powierzchni placów składowych, zapewnienie odpowiedniego dojazdu do nich, weryfikacji sposobu zapewnienia zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia. Kontrole miejscowych komend powodują, że uzgodnione wymagania z zakresu ochrony przeciwpożarowej faktycznie są weryfikowane. Należy pamiętać, że uzgodnione warunki ochrony przeciwpożarowej powinny być przestrzegane w całym okresie, a nie tylko do momentu uzyskania zezwolenia.

Wprowadzone zostało również Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 lutego 2020 r. w sprawie wymagań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, jakie mają spełniać obiekty budowlane lub ich części oraz inne miejsca przeznaczone do zbierania, magazynowania lub przetwarzania odpadów, które jest uzupełnieniem do obecnie obowiązujących przepisów. Treść nowego rozporządzenia zawiera m.in.:

1. Określenie dopuszczalnej powierzchni strefy pożarowej i sposobu podziału na strefy pożarowe z odpadami stałymi znajdującymi się na zewnątrz. Dotychczas występował mało precyzyjny zapis określony w par. 271 Warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie mówiący, że otwarte składowisko, ze względu na usytuowanie, należy traktować jak budynek PM. W zawiązku z czym, zgodnie
   z niniejszym zapisem powinna być określona dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej oraz jej gęstość obciążenia ogniowego. Nowe wytyczne określają nam już ten aspekt bardziej precyzyjnie. Rozporządzenie określa dopuszczalną powierzchnię strefy pożarowej i przypadki w jakich może zostać powiększona.
2. Określenie wartości gęstości obciążenia ogniowego. Należy zwrócić uwagę, że wartość gęstości obciążenia ogniowego jest mocno uzależniona od założeń autora operatu, jego wiedzy i doświadczenia. W przypadku odpadów zmieszanych trudno określić ciepło spalania oraz masę dostarczanych odpadów z uwagi na brak ich jednorodności. Powinno przyjmować się najbardziej niekorzystny scenariusz.
3. Podział na sekcje magazynowe odpadów znajdujących się w jednej strefie pożarowej. Do czasu wprowadzenia rozporządzenia nie było takiego wymogu. Dotychczas hałdy odpadów potrafiły się ciągnąć setkami metrów i końca nie było widać. Obecnie podział na sekcje pozwala na zmniejszenie prędkości rozprzestrzeniania się zagrożenia między sekcjami oraz ułatwi działania ratowniczo-gaśnicze z uwagi na łatwy dostęp do miejsc zagrożenia z uwagi na ograniczenie powierzchni i zapewnienie dojazdów.
4. Informację o sposobie składowania ciekłych odpadów palnych. Zgodnie
   z rozporządzeniem rozwiązania w zakresie technicznych środków zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz rozwiązań dotyczących organizacji ochrony przeciwpożarowej dla zbiornika magazynowego ciekłych odpadów palnych określa się indywidualnie w warunkach ochrony przeciwpożarowej zawartych w operacie przeciwpożarowym.
5. Warunki, kiedy należy stosować techniczne systemy zabezpieczeń tj. system sygnalizacji pożaru, stałe lub półstałe urządzenia gaśnicze lub urządzenia oddymiające. Dotychczas był brak wymogu montażu technicznych systemów zabezpieczeń. Ustawodawca obecnie określił przypadki w jakich należy taki system wprowadzić oraz jakie korzyści mogą wystąpić w wyniku ich zastosowania. Jednakże uzależniony jest on od takich parametrów jak powierzchnia strefy pożarowej i gęstość obciążenia ogniowego. Stosując kreatywne obliczenia w łatwy sposób można ten wymóg obejść. Montaż stałych urządzeń gaśniczych lub działek wodno-pianowych pozwala również na zmniejszenie wymagań dla zewnętrznych placów składowych.
6. Sposób zapewnienia przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia. W przypadku hydrantów zewnętrznych nowa tabela przedstawiająca sposób wyliczenia wymaganej ilości wody do zewnętrznego gaszenia posiada znikome zmiany w porównaniu z dotychczasowymi wytycznymi. Istotną zmianę można zauważyć przy wyliczeniu pojemności przeciwpożarowego zbiornika wodnego. Już nie jest brany względny czas trwania pożaru określony zgodnie z normą PN-B-02852:2001. Obecnie należy przyjąć maksymalny czas wynoszący 4 godziny. Co powoduje, że pojemność zbiornika na wodę do celów przeciwpożarowych będzie większa, a woda posiada kluczowe znaczenie podczas działań ratowniczo-gaśniczych.
7. Informację, że należy przeprowadzać co najmniej raz w roku ćwiczenia w zakresie postępowania na wypadek pożaru oraz sporządzić instrukcję bezpieczeństwa pożarowego. Dotychczas wymóg przeprowadzania ćwiczeń wynikał z konieczności przeprowadzenia ich w budynkach w którym przebywało stale ponad 50 osób. W większości przypadków budynki nie wymagały ich przeprowadzenia. Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego były opracowywane wyłącznie dla budynków których kubatura budynku brutto była równa lub większa niż 1000 m³. Place składowe nie były ujęte w tych opracowaniach pomimo takiego wymogu.
8. Informacje o zawarciu sposobu zabezpieczenia miejsca magazynowania odpadów palnych, które mogą ulegać samonagrzewaniu. Dotychczas ten aspekt był pomijany w wszelkiego rodzaju opracowaniach. Nie należy zapomnieć, że samonagrzewanie występuje w procesach składowania bioodpadów oraz paliwa RDF. Podczas wytwarzania paliwa RDF przedostają się do niego odpady biodegradowalne. Udział odpadów ulegających biodegradacji w paliwie oraz mikroorganizmy, są główną przyczyną samonagrzewania się. Audytując Klientów, dotychczas ten aspekt nie był poruszany w jakimkolwiek opracowaniu np. w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Sposób oceny tego ryzyka i określenie zabezpieczeń w dużej części zależy od wiedzy i umiejętności autora opracowania.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 sierpnia 2019 r. w sprawie wizyjnego systemu kontroli miejsca magazynowania lub składowania odpadów określa wymagania wizyjnego systemu kontroli. Z uwagi na bezpieczeństwa pożarowe, instalacja nie wnosi znaczących aspektów. Rozwój zagrożenia nie będzie widoczny w obrazie kamer. Monitoring może jedynie ułatwić kontrolę służb poprzez zdalny dostęp. Należy przypuszczać, że monitoring wizyjny pełni funkcję prewencyjną przed podpaleniami.

Kompleksowe podejście do ochrony przeciwpożarowej

Aby zmniejszyć ryzyko pożaru i wybuchu występujące w branży odpadów, należy nie tylko przestrzegać obowiązujących przepisów. Wprowadzenie ponadstandardowych środków technicznych i organizacyjnych pozwala na efektywne zmniejszenie ryzyka pożarowego. Audytując regularnie te same zakłady przetwarzające odpady można zauważyć jak istotną role stanowi zarządzane. W przypadku zmiany kadry zarządzającej, wypracowane wcześniej
z Klientami standardy musiały być wdrażane od nowa.

Diagnostyka termograficzna: Badania termograficzne rozdzielni, połączeń elektrycznych, transformatorów i szaf sterowniczych, przenośników taśmowych, silników, uważane są za istotne narzędzie w prewencji pożarowej, jak również w przeciwdziałaniu awariom maszyn i urządzeń. Badania pozwalają zidentyfikować zagrożenia, które nie są widoczne gołym okiem. Aby zapewnić jakość badania i wyciągnąć miarodajne wnioski, diagnostyka powinna być przeprowadzona przez osoby posiadające niezbędną wiedzę, umiejętności oraz sprzęt.

System sygnalizacji pożaru: Odgrywa znaczącą rolę w zmniejszaniu ryzyka pożaru, zapewniając wczesne wykrywanie i ułatwianie szybkiej reakcji. Zakłady zajmujące się gospodarką zazwyczaj usytuowane są z dala od zabudowań co powoduje, że czas dojazdu jednostek ochrony przeciwpożarowej może być wydłużony. Aby system działał prawidłowo powinien być zaprojektowany na podstawie certyfikowanych urządzeń i zgodnie z powszechnie uznanymi wytycznymi. Nie jest rekomendowane projektowanie i montaż instalacji w oparciu o czujki punktowe z uwagi na:

• Podniesiony koszt usług serwisowych z uwagi na konieczność częstszych przyjazdów do zanieczyszczonych elementów dozorowych. W niektórych przypadkach w okresie letnim serwis wykonywany jest raz w miesiącu.
• Utrudniony dostęp do czujek w celu wykonania prac serwisowych. Duża wysokość oraz obecność instalacji utrudnia wykonanie pełnego przeglądu systemu i zadymienie wszystkich elementów wchodzących w skład układu. Dodatkowo podniesiony zostaje koszt serwisu z uwagi na konieczność wynajmu podnośników.
• Podatność instalacji na fałszywe alarmy z uwagi na trudne warunki środowiskowe (duże zapylenie, wilgotność i niską temperaturę).

Zastosowanie systemu aspiracyjnego pomimo początkowego większego kosztu w dalszej eksploatacji może przynieść korzyści i zredukować koszty w dalszym użytkowaniu. Instalację doposażyć można w układ samoczynnego przedmuchu rurek zasysających. Dzięki czemu otwory zasysające pozostają czyste, a to przekłada się na wysoką sprawność systemu.

Stałe urządzenia gaśnicze: Stałe wodne urządzenia gaśnicze, takie jak instalacje tryskaczowe, stanowią natychmiastowy i skuteczny sposób stłumienia pożarów. Instalacje działają w sposób automatyczny i są niezależne w uruchomieniu od czynnika ludzkiego. Woda skutecznie odprowadza ciepło, obniżając jego temperaturę i ograniczając jego zdolność do rozprzestrzeniania się. Ta szybka reakcja może skontrolować zagrożenie do momentu przyjazdu straży pożarnej lub całkowicie ugasić zarzewie pożaru. W przypadku produkcji paliwa RDF rozdrabniacze stanowią miejsce, gdzie najczęściej dochodzi do zdarzeń pożarowych. Dlatego stanowią kolejny punkt który powinien być zabezpieczony stałym urządzeniem gaśniczym. Instalacja gaśnicza powinna obejmować nie tylko sam rozdrabniacz, ale i również przenośniki znajdujące się za nim, aby ograniczyć ryzyko przeniesienia się zagrożenia na pozostałą część zakładu.

Kultura bezpieczeństwa: Promowanie kultury bezpieczeństwa i stawianie jej na pierwszym miejscu, pozwala na podkreślenie znaczenia przestrzegania procedur i niezwłocznego zgłaszania problemów związanych z bezpieczeństwem. Stworzenie grup reagowania
i nawiązanie współpracy z lokalnymi jednostkami straży pożarnej zapewnia skoordynowaną
i skuteczną reakcję w przypadku wybuchu pożaru.

Audyty bezpieczeństwa: Przeprowadzanie regularnych audytów bezpieczeństwa pożarowego w obiektach pozwala na identyfikację obszarów wrażliwych i wdrożenie ukierunkowanych środków zapobiegawczych.

Sprzęt przeciwpożarowy: Wyposażenie obiektów gospodarki odpadami w dodatkowy sprzęt przeciwpożarowy, taki gaśnice przewoźne i przenośne, hydranty i systemy pianowe, umożliwia wstępne działania gaśnicze w celu opanowania małych pożarów. Wprowadzenie praktycznych szkoleń personelowi w zakresie bezpieczeństwa pożarowego i planów reagowania na sytuacje awaryjne zwiększa gotowość i zapewnia szybką i skuteczną reakcję w przypadku zdarzenia pożarowego.

Branża ubezpieczeniowa odgrywa kluczową rolę w zachęcaniu operatorów instalacji magazynowania lub przetwarzania odpadów do priorytetowego traktowania zarządzania ryzyka. Ubezpieczyciele mogą wspomóc swoją wiedzą techniczną. Znając zakłady z tej samej gałęzi gospodarki można implementować najlepsze rozwiązania zauważone u innych Klientów.

Wnioski

Podsumowując, zagrożenia pożarowe i wybuchowe w sortowniach odpadów są realnymi i znaczącymi zagrożeniami. Wprowadzenie nowych wytycznych miało na celu poprawienie ryzyka pożarowego i wybuchowego, co można uznać za wykonane częściowo. Z pozytywnych aspektów można wymienić z pewnością:

• Jednoznacznie określono wymagania dla wewnętrznych i zewnętrznych składowisk odpadów poprzez określenie: dopuszczalnych powierzchni stref pożarowych, sposobu składowania, odległości między budynkami, hałdami itp.
• Wprowadzono konieczność opracowywania operatów pożarowych, których stopień realizacji wniosków jest weryfikowany przed uzyskaniem decyzji administracyjnej.
• Określono przypadki, kiedy należy zastosować techniczne systemy zabezpieczeń tj. system sygnalizacji pożaru, stałe urządzenia gaśnicze.
• Zwrócono uwagę na ryzyko związane z składowaniem ciekłych odpadów palnych oraz ulegających samonagrzewaniu.
• Wprowadzono wymóg przeprowadzania ćwiczeń w zakresie postępowania na wypadek pożaru.
• Zwiększono wymagania w zakresie pojemności zbiorników przeciwpożarowych.

Należy mieć na względzie, że przepisy określają wskazują minimalne środki prewencyjne, które powinny być przestrzegane. Nie odnoszą się szczegółowo do specyfikacji danego zakładu i występującej technologii. Z naszych doświadczeń wynika, że dotychczasowe podejście zarządców zakładów oraz osób zajmujących się szeroko rozumianą ochroną przeciwpożarową do ryzyka było ogólnikowe. Mało precyzyjne zapisy w ustawach i rozporządzeniach do chwili wydania nowych były pomijane. Obecnie jesteśmy na etapie, gdzie większość wytycznych już powinna zostać wdrożona. Z obserwacji Zespołu InterRisk PRO wynika, że operatorzy pomimo wdrożenia wniosków wynikających z operatów nadal mają problem z przestrzeganiem zawartych w nich postanowień. Kompleksowe podejście przez przestrzeganie obowiązujących przepisów oraz stosowanie ponadstandardowych środków organizacyjnych i technicznych pozwoli na zmniejszenie ryzyka. Ograniczanie ryzyka pożaru oraz wybuchu nie tylko chroni operatorów instalacji i przed znacznymi stratami, ale także przyczynia się do stworzenia bardziej zrównoważonej i odpowiedzialnej ekologicznie przyszłości. Zarządcy współpracując z ubezpieczycielami, mogą kontynuować swoją misję polegającą na odpowiedzialnej dla środowiska gospodarce odpadów, chroniąc jednocześnie swoją działalność, środowisko i społeczności przed potencjalnymi katastrofami.

Ubezpieczenie majątku powinno stanowić istotny aspekt w przedsiębiorstwie, ponieważ może zrekompensować stratę powstałą wskutek nieprzewidzianych zdarzeń, takich jak pożary, wybuchy, burze, kradzieże itp. Co więcej, bez odpowiedniego ubezpieczenia firmy mogą nie być w stanie odbudować się po tego rodzaju zdarzeniach ze względu na znaczne obciążenia finansowe. Ubezpieczenie majątku może zatem pomóc przedsiębiorstwom w kontynuowaniu działalności, zapewniając fundusze na naprawę lub wymianę uszkodzonych lub zniszczonych aktywów. Pozwoli także zminimalizować zakłócenia w działalności biznesowej i zapewni, że firma będzie mogła nadal obsługiwać swoich klientów i generować przychody. Nie można również pominąć spokoju ducha właścicieli firm mając na uwadze, że są oni chronieni przed nieprzewidzianymi zdarzeniami i mogą kontynuować działalność w przypadku katastrofy. Niewątpliwie ochrona ubezpieczeniowa pomoże zmniejszyć stres i niepokój związany z dalszym prowadzeniem firmy.

Uwaga na ogień

Pożar jest jednym z głównych przyczyn wypadków w przemyśle. Stwarza zagrożenie, które może spowodować znaczne szkody lub całkowite zniszczenie mienia, co skutkuje wysokimi kosztami naprawy lub wymiany uszkodzonego mienia. Pożar może również prowadzić do obrażeń lub ofiar śmiertelnych, co z kolei może być związane z wysokimi roszczeniami z tytułu odpowiedzialności wobec zarządcy nieruchomości. Należy zwrócić uwagę, że nie tylko promieniowanie cieplne powoduje wyrządzenie szkód, ale zadymienie uniemożliwi wprowadzenie wyrobu, np. leków lub żywności do sprzedaży w wyniku zanieczyszczenia produktami spalania lub zmianą zapachu. Powoduje to, że ochrona przeciwpożarowa powinna być priorytetową kwestią w przedsiębiorstwie. W niniejszym materiale głównie skupię się na tym obszarze i spróbuję wyjaśnić najczęstsze wątpliwości Klientów, co do konieczności stosowania ponadstandardowych zabezpieczeń wymaganych przez towarzystwa ubezpieczeń. Kwestią od której chcę rozpocząć rozważania jest sytuacja prawna w polskim systemie ustawodawczym.

Ustawodawstwo krajowe

Jednym z najważniejszych aktów prawnych z zakresu ochrony przeciwpożarowej obowiązujących w Polsce jest Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Zgodnie z art. 3 osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem. W art. 4 określono obowiązki właściciela budynku w których zobowiązany jest:

• przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych
  i technologicznych,
• wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice,
• zapewnić przeglądy techniczne, konserwacje oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
• zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,
• przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej;
• zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
• ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Szczegółowe warunki w jaki sposób należy wywiązać się z tych obowiązków zostały sformułowane w aktach wykonawczych. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określa katalog czynności zabronionych i obowiązki jakie spoczywają na zarządcy. Przepis wskazuje m.in.:

• w jakich przypadkach powinny być stosowane stałe urządzenia gaśnicze, systemy sygnalizacji pożaru, dźwiękowe systemy ostrzegawcze, hydranty wewnętrzne i gaśnice, etc.;
• wymóg i czasokresy konserwacji technicznych systemów zabezpieczeń tj. system sygnalizacji pożaru, instalacji hydrantów wewnętrznych i zewnętrznych, itp.;
• przypadki kiedy należy wykonać ocenę zagrożenia wybuchem;
• sposoby i metody ograniczania ryzyka pożaru.

Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z rozporządzeniem wymóg montażu technicznych systemów zabezpieczeń tj. stałe urządzenia gaśnicze wodne lub system sygnalizacji pożaru występuje głównie w budynkach klasyfikowanych do kategorii zagrożenia ludzi (ZL), a nie produkcyjno-magazynowych, gdzie występuje największa kumulacja majątku oraz występują szczególne zagrożenia pożarowe. Montaż tych systemów w budynkach użyteczności publicznej ma za zadanie wyłącznie zapewnienie bezpieczeństwa ludzi. Zgodnie z §16 hydranty wewnętrzne 52 muszą być stosowane:

• w strefie pożarowej produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m² i powierzchni przekraczającej 200 m²,
• w strefie pożarowej produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego nieprzekraczającej 500 MJ/m², w której znajduje się pomieszczenie o powierzchni przekraczającej 100 m² i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 1 000 MJ/m²,
• przy wejściu do pomieszczeń magazynowych lub technicznych o powierzchni przekraczającej 200 m² i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m², usytuowanych w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V, znajdującej się w budynku niskim albo średniowysokim.

Dobór hydrantów wewnętrznych odbywa się wyłącznie na podstawie wartości obciążenia ogniowego i powierzchni strefy pożarowej. Nie są uwzględniane inne aspekty, tj. zagrożenia związane w prowadzonymi procesami produkcyjnymi lub wartość majątku.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r.
w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych wskazuje jakie budynki oraz w jaki sposób powinno być zapewnione wymagane zaopatrzenie w wodę do zewnętrznego gaszenia. Zgodnie z tabelą nr 2 rozporządzenia przedstawianą na rysunku nr 1, sposób określenia wymaganego zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia w przypadku budynków produkcyjno-magazynowych opiera się na zestawieniu ze sobą powierzchni strefy pożarowej i wartości obciążenia ogniowego.

Rysunek 1: Wymagana ilość wody do celów przeciwpożarowych dla obiektów budowlanych produkcyjnych i magazynowych.

Zgodnie z §7 ilość wody do celów przeciwpożarowych dla stref pożarowych wyposażonych w stałe urządzenia gaśnicze może zostać zmniejszona:

• o 50% przy zastosowaniu urządzeń gaśniczych tryskaczowych, zraszaczowych i mgłowych oraz sieci stałych działek gaśniczych,
• o 75 % przy zastosowaniu urządzeń gaśniczych pianowych,
• przy zastosowaniu urządzeń zraszaczowych zabezpieczających do sumy ilości wody do zasilania tych urządzeń i do zewnętrznego gaszenia pożaru

Należy mieć także na względzie, że nie są to wszystkie występujące rozporządzenia określające wymagania z zakresu ochrony przeciwpożarowej, ale powyższe stanowią dwa główne akty prawne.

Przepisy budowlane i przepisy dotyczące zagospodarowania przestrzennego tj. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane i Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie pomagają zapewnić, że budynki są wznoszone w sposób bezpieczny i spełniają swoje przeznaczenie. Zgodnie z §207 warunków technicznych budynek i urządzenia z nim związane powinny być projektowane i wykonane w sposób ograniczający możliwość powstania pożaru, a w razie jego wystąpienia zapewniający:

• zachowanie nośności konstrukcji przez określony czas,
• ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu wewnątrz budynku,
• ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie obiekty budowlane lub tereny przyległe,
• możliwość ewakuacji ludzi lub ich uratowania w inny sposób,
• uwzględnienie bezpieczeństwa ekip ratowniczych.

Przepisy techniczno-budowlane w budynkach produkcyjno-magazynowych przy określaniu warunków dla obiektów biorą pod uwagę głównie poniższe aspekty: liczbę kondygnacji i/lub wysokość budynku, powierzchnię strefy pożarowej, obecność pomieszczeń zagrożonych wybuchem oraz wartość gęstości obciążenia ogniowego.

Montaż stałych urządzeń gaśniczych wodnych i/lub stosują samoczynne urządzenia oddymiające zgodnie z §214, 215 i 229 w budynkach produkcyjno-magazynowych pozwala na złagodzenie warunków poprzez powiększenie dopuszczalnej powierzchni strefy pożarowej, zmniejszenie klasy odporności pożarowej elementów i wydłużenie przejść oraz dojść ewakuacyjnych.

Zgodnie z §271 zastosowanie stałych urządzeń gaśniczych wodnych pozwoli również zmniejszenie odległości między ścianami zewnętrznymi budynków, co wpłynie na ich usytuowanie z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe.

Gęstość obciążenia ogniowego jest to energia cieplna wyrażona w megadżulach, która może powstać przy spaleniu materiałów palnych znajdujących się w strefie pożarowej lub składowisku materiałów stałych, przypadająca na jednostkę powierzchni tego obiektu, wyrażoną w metrach kwadratowych. Jest to jeden z głównych parametrów od którego należy dobór technicznych systemów zabezpieczeń oraz określenie warunków budowlanych. Należy mieć na uwadze, że jest to wartość szacunkowa, której faktyczna wartość w niektórych przypadkach jest trudna to wyliczenia. Szybko rotujący towar oraz złożoność wyrobów uniemożliwia prawidłowe jej wyliczenie. Powinno się brać pod uwagę najbardziej niekorzystną sytuację, ale warunki ekonomiczne biorą górę nad zdrowym rozsądkiem. W celu ograniczenia kosztów inwestycyjnych zazwyczaj zakładana jest najniższa wartość gęstości obciążenia ogniowego, czyli do 500 MJ/m². Dzięki czemu budynek nie musi posiadać hydrantów wewnętrznych. Zmniejszone zostaje zapotrzebowanie na wodę do zewnętrznego gaszenia, a dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej zostaje powiększona. Natomiast zmniejszona może być klasa odporności pożarowej budynku.

Z powyższych informacji wynika, że w obiektach produkcyjno-magazynowych wyposażonych w stałe urządzenia gaśnicze można złagodzić warunki ochrony przeciwpożarowej. System sygnalizacji pożaru w ogóle nie jest wymagany. W głównej mierze dobór zabezpieczeń odbywa się na zestawieniu gęstości obciążenia ogniowego oraz powierzchni strefy pożarowej. Nie są brane pod uwagę zagrożenia wynikające z występujących procesów technologicznych.

Trudno jest sformułować ogólne stwierdzenie, na co ustawodawcy zwracają uwagę przy tworzeniu przepisów, ponieważ może się to różnić w zależności od konkretnego zagadnienia i zaangażowanego organu ustawodawczego. Jednak przede wszystkim ustawodawcy mogą zwracać uwagę na różne czynniki, w tym:

• Interes publiczny: Ustawodawcy mogą uwzględniać poglądy i potrzeby społeczeństwa przy tworzeniu przepisów. Mogą również zasięgnąć opinii ekspertów, grup branżowych i innych interesariuszy, aby upewnić się, że przepisy uwzględniają ważne problemy społeczne.
• Wpływ ekonomiczny: Mogą rozważyć potencjalny wpływ ekonomiczny przepisów na przedsiębiorstwa i konsumentów. Mogą one mieć na celu znalezienie równowagi między ochroną zdrowia i bezpieczeństwa publicznego, a jednocześnie wspieraniem wzrostu gospodarczego i innowacji.
• Względy polityczne: Ustawodawcy mogą rozważyć polityczne implikacje swoich działań, w tym to, w jaki sposób ich decyzje mogą wpłynąć na ich szanse na reelekcję lub na pozycję ich partii.
• Zobowiązania międzynarodowe i regionalne: Ustawodawcy mogą uwzględniać zobowiązania i zobowiązania międzynarodowe i regionalne przy tworzeniu regulacji,
  w szczególności w takich obszarach jak handel, ochrona środowiska i prawa człowieka.

Ogólnie rzecz biorąc, ustawodawcy muszą zrównoważyć szereg sprzecznych interesów
i względów podczas tworzenia przepisów, a ich priorytety mogą się różnić w zależności od danej kwestii i szerszego kontekstu politycznego.

Należy również zwrócić uwagę, że legislatorzy nie nadążają za rynkiem i rozwojem technologii. Można zaobserwować to w obecnej sytuacji na przykładzie gwałtownego rozwoju instalacji fotowoltaicznych w Polsce. Obecnie nie określono szczegółowych wymagań dla instalacji, które na celu miałyby poprawienie ryzyka. Tymczasem już czekają nas kolejne wyzwania związane z magazynami energii i pojazdami elektrycznymi.

Zarządzanie ryzykiem w ubezpieczeniach majątkowych

Podstawową funkcją underwritingu jest ustalenie czy ryzyko jest akceptowalne oraz określenie warunków ubezpieczenia. Ważnym elementem decyzji jest identyfikacja głównych zagrożeń związanych z prowadzoną działalnością. Pierwszym etapem oceny jest szacowanie wartości majątku i identyfikacja ryzyka na jakie jest ono narażone. W celu oceny ryzyka istotna jest identyfikacja głównych zagrożeń pojawiających się na każdym etapie działalności, w poszczególnych budynkach, na wydziałach produkcyjnych i skorelowanie ich z przekazanymi informacjami o występujących technicznych i organizacyjnych środków bezpieczeństwa w celu ustalenia, czy środki ochronne są odpowiednie w stosunku do poziomu ryzyka. Przedmiotem oceny mogą być poniżej zagadnienia.

Rodzaj prowadzonej działalności

Główne rodzaje działalności można podzielić na produkcyjną, handlową i usługową. Największy potencjał zagrożeń niesie za sobą działalność produkcyjna. Należy zidentyfikować, jaki jest przedmiot produkcji, jaka metoda wytwarzania jest stosowana w danym przedsiębiorstwie oraz jaki sprzęt, bądź linia jest wykorzystywana do produkcji. Szczególną uwagę należy zwrócić na etapy produkcji o wysokim ryzyku wybuchu lub pożaru. Źródłami tego zagrożenia mogą być m.in.:

• proces w których zachodzą reakcje chemiczne,
• występuje wysoka temperatura lub używany jest otwarty ogień,
• wykorzystywane są znaczne ilości gazów i cieczy palnych, bądź pyłów mogących wytworzyć mieszaninę potencjalnie wybuchową lub podczas tych procesów te materiały są wytwarzane.

Lokalizacja i zagospodarowanie zajmowanego obszaru

Oceniając aspekty związane z bliskością miejsca ubezpieczenia zwraca się uwagę na obecność działających w pobliżu podmiotów komercyjnych. Bezpośrednie sąsiedztwo na przykład zakładu chemicznego może stwarzać realne zagrożenie poważnymi skutkami wybuchu lub rozprzestrzeniania się ognia. Ryzyko może wynikać również z lokalizacji ubezpieczonego zakładu w pobliżu zboczy lub w pobliżu placów budowy.

Z kolei konstrukcja budynków jest oceniana w kontekście ich palności. Obecnie powszechnie
w budownictwie stosowana jest płyta warstwowa z wypełnieniem styropianowym, pianką poliuretanową lub poliizocyjanuratową. W ubezpieczeniach te materiały uznawane są za palne. W szczególności są niewdzięczne, gdy występuje nieosłonięty palny rdzeń w wyniku uszkodzenia mechanicznego lub poprowadzonych przepustów instalacyjnych. W trakcie pożaru płomienie potrafią przedostać się do wnętrza ściany, co może spowodować  rozprzestrzenienie się ognia w sposób niezauważony oraz trudny do ugaszenia. Podział zakładu na strefy pożarowe pozwala na zmniejszenie prędkości rozprzestrzeniania się zagrożenia na obszary nieobjęte zagrożeniem. Wydzielenie pożarowe pomieszczeń technicznych, tj. kotłownie, rozdzielnie, kompresorownie, stacje ładowania akumulatorów powoduje rozwój zagrożenia w ograniczonych obszarach, jednocześnie daje czas na wszczęcie alarmu i podjęcie działań gaśniczych przez straż pożarną.

Elementem krytycznym w każdej operacji przemysłowej jest bezpieczeństwo procesowe. Szczególnie w operacjach, które wykorzystują złożone procesy i wykorzystują materiały niebezpieczne. Zmiana warunków operacyjnych może doprowadzić do warunków awaryjnych i w konsekwencji do uwolnienia substancji, np. w wyniku wzrostu temperatury lub zmiany ciśnienia. Analiza warstw zabezpieczeń (zapobiegania, ochrony  ograniczenia skutków) pozwala monitorować i przeciwdziałać skutkom takiej awarii.

Magazynowanie surowca, opakowań, półproduktów, wyrobu gotowego

Proces magazynowania dotyczy wyrobów gotowych i surowców, półproduktów, materiałów pomocniczych, takich jak: farby, lakiery, opakowania itp. Mienie jest zwykle przechowywane wewnątrz budynku lub na zewnątrz. Rynek ubezpieczeniowy różnie definiuje wysokość, od której magazynowanie możemy określić jako wysokie składowanie. Klasycznym przykładem występowania magazynów wysokiego składowania są występujące w coraz większej ilości centra logistyczne, w skład których wchodzą pojedyncze obiekty magazynowe o powierzchniach często przekraczających kilkadziesiąt tysięcy metrów kwadratowych i wykonane z płyt warstwowych. W takich budynkach standardem powinno być wyposażenie obiektu w system tryskaczy oraz automatyczny system alarmów przeciwpożarowych. Składowanie materiałów palnych przy ścianie zewnętrznej budynku lub w bliskiej odległości może zmieniać warunki ochrony przeciwpożarowej. Sprzyja również rozprzestrzenianiu się zagrożenia. W przypadku występowania w budynku instalacji tryskaczowej, przeniesienie się zagrożenia z zewnątrz sprawia, że instalacja będzie nieskuteczna.

Zaopatrzenie w wodę do celów przeciwpożarowych

Kolejną ważną kwestią są wymogi dotyczące ujęcia wody. Zgodnie z przepisami pierwszy hydrant zewnętrzny powinien znajdować się w odległości nie większej niż 75 m od budynku, a kolejne nie większej niż 150 m. Należy mieć na względzie, że ta odległość liczona jest w linii prostej. Oceniając ryzyko towarzystwo ubezpieczeń zwraca również uwagę na zagospodarowanie terenu. Zdarzają się sytuację, że aby dostać się do urządzenia należy pokonać linię kolejową, ruchliwą ulicę lub gęstą zabudowę.
W efekcie skuteczna droga umożliwiająca dostarczenie wody zostaje wydłużona. Wzrost długości linii pompowo-wężowej powoduje większe straty parametrów hydraulicznych. Wykorzystując metodę dowożenia przez pojazdy pożarnicze mogą wystąpić przerwy w dostarczaniu wody. Woda do zewnętrznego gaszenia pożaru stanowi kluczową rolę w początkowej fazie rozwoju pożaru. Przeprowadzając modernizację przeciwpożarowej sieci wodociągowej i umiejscowienie hydrantów na terenie działki, występuje możliwość szybkiego zlokalizowania urządzeń. Dodatkowo zmniejsza się obciążenie ratowników zobowiązanych za zapewnienia wystarczającej ilości wody do prowadzenia działań. Budowa dodatkowego przeciwpożarowego zbiornika wodnego pozwala na dywersyfikację źródła wody do zewnętrznego gaszenia od zmiennych parametrów sieci wodociągowej zależnych od pory dnia i roku lub stanu technicznego sieci.

W tym miejscu trzeba także wspomnieć o instalacjach gaśniczych. Systemy tryskaczowe
i gaśnicze są ważne z kilku powodów. W przypadku pożaru systemy te mogą szybko wykryć zagrożenie i zareagować na nie, co pozwoli na kontrolowanie zagrożenia do momentu przyjazdu straży pożarnej. Działają automatyczne i nie wymagają ingerencji człowieka.

Systemy detekcji pożaru

Obecność systemu sygnalizacji pożaru pozwoli na powiadomienie o zagrożeniu jeszcze
w wczesnej fazie rozwoju zagrożenia. Aby instalacja była skuteczna powinna być certyfikowana i zaprojektowana zgodnie z powszechnie uznanymi wytycznymi tj.  PKN-CEN/TS 54-14 lub SITP WP – 02:2021 oraz podłączona do straży pożarnej lub będąca pod stałym nadzorem personelu w trybie 24/7.

Czas dojazdu straży pożarnej i sposób alarmowania

Krótki czas dojazdu i szybki czas reakcji może pomóc zminimalizować szkody spowodowane przez pożar i zmniejszyć ryzyko dla ludzi i mienia w okolicy. Czas dojazdu jednostek ochrony przeciwpożarowej może zostać wysłużony ze względu na występowanie utrudnień na trasie dojazdu np. poprzez występowanie przejazdów kolejowych. Należy zwrócić uwagę, że jednostki ochotniczych straży pożarnych nie są brane w ocenie ryzyka z uwagi, m.in. na brak zdeklarowanych czasów gotowości.

Organizacja i procedury ochrony przeciwpożarowej

Kultura bezpieczeństwa jest ważnym aspektem każdej organizacji, która chce zapewnić bezpieczeństwo swoim pracownikom i klientom. Organizacje o pozytywnej kulturze bezpieczeństwa stawiają bezpieczeństwo na pierwszym miejscu, inwestują w szkolenia i zasoby w zakresie bezpieczeństwa, przeprowadzają audyty bezpieczeństwa i zachęcają pracowników do odgrywania aktywnej roli w zakresie bezpieczeństwa. Wspierając kulturę bezpieczeństwa, organizacje mogą zminimalizować ryzyko wypadków, urazów i ofiar śmiertelnych, ostatecznie tworząc bezpieczniejsze, zdrowsze i bardziej produktywne miejsce pracy.

Utrzymanie obiektów i infrastruktury, urządzeń

Brak konserwacji parku maszynowego, budynków lub instalacji powoduje wzrost ryzyka wystąpienia szkody. Stosowanie ponadstandardowych technik diagnostycznych np. diagnostyki termowizyjnej rozdzielni, połączeń elektrycznych, transformatorów i szaf sterowniczych, ruchomych elementów tj. łożysk, uważane są za istotne narzędzie w prewencji pożarowej, jak również w przeciwdziałaniu awariom maszyn i urządzeń.

Oczywiście to nie jest całe spektrum zagadnień, które są analizowane podczas oceny desktopowej lub audytu ubezpieczeniowego. Podczas oceny adekwatność zabezpieczeń zestawiana jest z poziomem ryzyka oraz wartością sumy ubezpieczenia. Inne podejście do ryzyka będzie występowało w przedsiębiorstwach o wartości do kilku milionów, a inne w przypadku firm od kilkudziesięciu do setek milionów z tych samych branż.

Wniosek

Zapewnienie zgodności z przepisami i skuteczne zarządzanie ryzykiem mają kluczowe znaczenie dla minimalizacji ryzyka pożaru i utraty życia, ochrony właścicieli nieruchomości przed stratami finansowymi oraz zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańców i ratowników. Właściciele nieruchomości i firmy ubezpieczeniowe muszą współpracować, aby zapewnić zgodność z krajowymi przepisami przeciwpożarowymi i wprowadzić odpowiednie środki zarządzania ryzykiem w celu ochrony przed niszczycielskimi skutkami pożaru. Pożary mogą spowodować znaczne szkody i utratę życia, a obowiązkiem właścicieli nieruchomości i firm ubezpieczeniowych jest podjęcie wszelkich niezbędnych kroków w celu zapobiegania im
i minimalizowania ich skutków.

Wiele firm ubezpieczeniowych zwłaszcza w przypadku wysokich sum ubezpieczeń oraz  działalności o podwyższonym ryzyku, może określić dodatkowe wymagania, które powinny zostać wdrożone i wykraczają poza lokalne wymagania minimalne. Proces oceny ryzyka jest złożonym zagadnieniem. Każda działalność charakteryzuje się innymi zagrożeniami. Ustawodawcy nie posiadają możliwości uwzględnienia tak szerokiego spektrum oraz rozpatrywania indywidualnych przypadków. Ciągle zmieniający się rynek wprowadza nowe technologie i rozwiązania, których nie sposób wprowadzić do ustawodawstwa w szybki sposób. Dlatego duże znaczenie ma współpraca ustawodawców z towarzystwami ubezpieczeniowymi w procesach tworzenia nowych standardów lub aktualizowaniu już istniejących.

Wdrażanie ponadstandardowych rekomendacji, zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń i ogranicza jego skutki. Klienci posiadają możliwość odbudowy zakładu w szybkim czasie. Uniknąć mogą również kar umownych z powodu niedostarczenia wyrobu, ograniczenia możliwości utraty rynku i wizerunku marki. Towarzystwa ubezpieczeń formułując ponadstandardowe wymagania opierają się na doświadczeniach szkodowych i zasadach wiedzy technicznej. Posiadają zasoby oraz możliwości techniczne do analizy i porównywania tych samych procesów technologicznych w różnych podmiotach gospodarczych. Przeprowadzona ocena ryzyka opiera się na wielowymiarowych analizach.

Podsumowując, ubezpieczenie ma kluczowe znaczenie dla firm, ponieważ zapewnia ochronę finansową, zapewnia ciągłość działania, zapewnia ochronę przed odpowiedzialnością. Poza tym, zapewnia spokój ducha i pomaga firmom w przestrzeganiu wymogów prawnych
i umownych. Bez odpowiedniego zabezpieczenia firmy mogą być narażone na znaczne straty finansowe i mogą mieć trudności z odbudową po katastrofach lub nieoczekiwanych zdarzeniach. Brak spełnionych wymogów stawianych przez przepisy prawa i/lub nie wdrożenie dodatkowych rekomendacji może spowodować wprowadzenie ograniczenia odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń w postaci limitu lub franszyzy do czasu realizacji zaleceń lub można spotkać się z odmową złożenia oferty, gdy zabezpieczenia zostaną uznane za nieadekwatne do występującego ryzyka.

Eksplozja pyłu to jedno z najpoważniejszych zagrożeń, które może dotyczyć zakładów  produkcyjnych. Lista substancji, które mogą eksplodować jest dosyć długa. Posiadamy sporą wiedzę na temat tego, jak powinniśmy obchodzić się z gazami czy paliwami. Warto również bliżej zgłębić temat wybuchu pyłu drzewnego. A także środków zaradczych, które warto wprowadzić w każdej firmie mającej do czynienia z obróbką drewna. Aby bliżej zagłębić się w temat, istotne jest zrozumienie kluczowych terminów związanych z wybuchem pyłu drzewnego. Poniżej przedstawiamy definicje, które pomogą czytelnikowi lepiej zorientować się w zagadnieniu.

Wybuch pyłu palnego: Wybuch to gwałtowna reakcja utleniania lub rozkładu wywołująca wzrost temperatury, ciśnienia lub obu jednocześnie. Aby doszło do wybuchu pyłu musza zaistnieć poniższe czynniki:

• materiał palny,
• utleniacz ( powietrze),
• źródło zapłonu,
• obłok (wymieszanie),
• przestrzeń ograniczona.

Pierwsze trzy są potrzebne, aby doszło do zapłonu materiału palnego. Utworzenie obłoku pozwoli na gwałtowne spalenie mieszanki w całej objętości. W przypadku zamknięcia tej mieszaniny w ograniczonej objętości np. w pomieszczeniu lub instalacji dojdzie do gwałtownego wzrostu ciśnienia. Do wybuchu dochodzi wówczas, gdy, substancji palnej w mieszaninie z powietrzem znajduje się między tzw. dolną granicą wybuchowości a górną granicą wybuchowości.

Pył wybuchowy: Należy zadać sobie pytanie, kiedy pył palny może wybuchnąć. Definicje pyłu zgodnie z PN-EN 60079-0 obejmuje palne pyły, jak i aglomeraty włókien. W różnych warunkach ten sam pył może mieć własności wybuchowe lub nie. Za pył palny należy uznać, cząstki ciała stałego o rozmiarze do 500 μm, które mogą unosić się w powietrzu przez pewnie czas i osiąść pod wpływem własnego ciężaru. Pył palny należy uznawać za wybuchowy. Wyjątkiem jest sytuacja, że można wykazać że takich właściwości nie posiada. Im większa wilgotność, tym mniejsze skłonności do wybuchu. Pyły zawierające ponad 15% wilgoci wykazują znacznie mniejsze skłonności do wybuchu. Pyły zawierające ponad 30% wilgotności nie stwarzają zagrożenia wybuchowego. Nie mniej jednak podczas oceny należy zwrócić uwagę na takie aspekty jak:

• mniejsze frakcje potrafią szybciej oddawać wilgoć,
• mogą wystąpić warunki atmosferyczne, które będą powodowały wzrost temperatury otoczenia, co wpłynie na wysuszenie materiału zwłaszcza, gdy dłużej składowano materiał niż planowano.

Strefy zagrożenia wybuchem: obszary klasyfikowane na podstawie prawdopodobieństwa i czasu występowania atmosfery wybuchowej. W przemyśle drzewnym wyróżnia się strefy 20, 21 i 22, zależnie od częstotliwości występowania obłoku palnego pyłu.

Zrozumienie tych definicji jest kluczowe dla skutecznej oceny i zarządzania ryzykiem związanym
z wybuchem pyłu drzewnego w miejscach pracy.

Tabela 1 Rodzaje strefy zagrożenia wybuchem dla atmosfer pyłowych

Kilka słów o ocenie ryzyka

Zgodnie z § 37 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów,
w obiektach i na terenach przyległych, gdzie są prowadzone procesy technologiczne z użyciem materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe lub w których materiały takie są magazynowane, dokonuje się oceny zagrożenia wybuchem. Zgodnie z powyższym,
zakłady obróbki drewna, takie jak tartaki, zakłady meblarskie lub inne przedsiębiorstwa zajmujące się obróbką i przetwarzaniem materiałów drewnopochodnych powinny zostać poddane ocenie zagrożenia wybuchem. Przeprowadzenie takiej oceny pozwoli nam uzyskać informację, czy w danym zakładzie występują pomieszczenia zagrożone wybuchem lub lokalne strefy zagrożenia wybuchem.

Z otrzymanych dokumentów najczęściej wynika, że nie występują pomieszczenia zakwalifikowane jako zagrożone wybuchem z uwagi na brak wystarczającej ilości materiału palnego, którego wybuch spowodowałby przyrost ciśnienia większy niż 5 kPa. Wyznaczane są głównie lokalne strefy zagrożenia wybuchem, które z uwagi na zastosowanie instalacji odpylających przestawiają się następująco.

Tabela 2 Przykładowe klasyfikacje stref zagrożenia wybuchem w instalacji odpylania

W przypadku braku instalacji odpylania, strefy zagrożenia mogłyby tworzyć się w okolicach urządzeń obróbczych i kontrola nad nimi była trudna, a nawet można byłoby stwierdzić, że niemożliwa z uwagi na wysoką intensywność pylenia.

W przypadku wyznaczenia stref zagrożonych wybuchem należy sporządzić również ocenę ryzyka wybuchu i dokument zabezpieczenia przed wybuchem. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej, aby zapobiegać wybuchom i zapewnić ochronę przed ich skutkami powinny być stosowane odpowiednie do rodzaju działalności, techniczne lub organizacyjne środki ochronne. Dla zapewnienia bezpieczeństwa w zakładzie produkcyjnym kluczowe jest wdrożenie odpowiednich środków ochronnych i realizacja następujących celów w podanej kolejności:

1. Zapobieganie tworzeniu się atmosfery wybuchowej,
2. Zapobieganie wystąpieniu zapłonu atmosfery wybuchowej,
3. Ograniczenie szkodliwego efektu wybuchu.

Jak zapobiegać tworzeniu się atmosfery wybuchowej

W przetwórstwie drewna nie ma możliwości całkowitego wyeliminowania materiału palnego. Stosując odpowiednie środki techniczne oraz organizacyjne występuje możliwość zmniejszenia ryzyka wybuchu i przeniesienie zagrożenia go do innego obszaru (bezpiecznego). Aby uniknąć gromadzenia się odpadów w postaci pyłów, zrębek i wiórów należy stosować instalacje odpylające. W zależności od intensywności procesów stonowane są niewielkie mobilne urządzenia odpylające, jak i duże centralne instalacje odpylania. Pod kątem bezpieczeństwa lepszym a zarazem bezpieczniejszym rozwiązaniem jest stosowanie centralnych układów odpylania. Sprawna instalacja (szczelna i o odpowiedniej sile ciągu) powinna uniemożliwić gromadzenie się pyłów osiadłych wokół urządzeń. Odpad zostanie skierowany do filtra, a następnie np. do silosu. Instalacje odpylania nie są skuteczne w 100%. Pierwotnie zaprojektowana instalacja następnie jest rozbudowywana i dołączane są kolejne urządzenia. Moc urządzeń nie jest zwiększana co powoduje osłabienie siły ciągu. Szczelne połączenia ulegają rozszczelnieniu z powodu przebudowy lub niewłaściwego użytkowania, co z kolei powoduje emisję pyłów palnych.

Z uwagi na powyższe niezbędne jest również opracowanie i wprowadzenie harmonogramów czyszczenia maszyn i budynku z pyłów osiadłych. Harmonogram powinien uwzględniać identyfikację obszarów narażonych na zapylenie. Identyfikacja nie tylko powinna obejmować bezpośrednich miejsc, w których znajdują się urządzenia obróbcze. Należy również zwrócić uwagę na obszary, które podczas normalnej pracy nie są dostępne, np. belki stropowe, parapety, instalacja odciągowa, trasy kablowe czy inne obszary. W dłuższym odstępnie czasu również tam może nagromadzić się znaczna warstwa pyłu.

Zalegający pył stanowi zagrożenie, ponieważ może wzniecić się i przy obecności potencjalnego źródła zapłonu doprowadzić do wybuchu. Eksplozja pyłu powoduje wzrost ciśnienia i/lub rozprzestrzenianie się płomieni. W konsekwencji wybuch w jednym miejscu przyczynić może się do uniesienia zalegającej warstwy pyłu w innym miejscu. W konsekwencji dochodzi do wybuchu wtórnego i do efektu domina. Stosując harmonogramy należy stosować techniki, które uniemożliwiają podniesienie się pyłu palnego, np. odkurzaczy przystosowanych do pyłów palnych i w wykonaniu przeciwwybuchowym.

Stosując układy odpylania oraz wprowadzając harmonogramy czyszczenia maszyn oraz miejsc trudnodostępnych z pyłów osiadłych, możemy ograniczyć warstwę zalegającego pyłu wewnątrz budynku. Centralna instalacja odpylania usuwa odpady w postaci pyłów i trocin ze stanowisk pracy. Nie mniej jednak, aby zminimalizować prawdopodobieństwo wybuchu i ograniczyć skutki taka instalacja powinna zostać w właściwy sposób zabezpieczona.

Przede wszystkim zapobiegać!

Norma PN-EN 1127-1 charakteryzuje 13 źródeł zapłonu, które należy przeanalizować podczas oceny ryzyka. W instalacjach odpylania występuje zazwyczaj mamy do czynienia z następującymi źródłami zapłonu:

• wyładowania elektrostatyczne. Transport pneumatyczny powoduje, że cząsteczki pyłu ocierają się o siebie, co powoduje kumulację ładunku. Wyładowanie elektrostatyczne może przyczynić się do zapłonu atmosfery potencjalnie wybuchowej,
• wysoka temperatura w wyniku np. przegrzania się łożysk wentylatorów lub przenośników,
• iskry mechaniczne powstające wskutek uderzania części betonowych o metal lub metal o metal przez takie elementy, jak kamienie, śruby lub gwoździe,
• płomienie i gorące gazy. Drobne kawałki drewna w skutek tarcia, np. w podczas procesu szlifowania lub w wyniku zaklinowania przy elemencie szybkoobrotowym potrafią nagrzać się. Wciągnięte do instalacji odpylania potrafią zapalić odpady nawet do kilku godzin po zakończeniu procesu produkcyjnego,
• uszkodzona lub nieodpowiednio dobrana instalacja elektryczna,
• wyładowania atmosferyczne.

Poprawna ocena występujących źródeł zapłonu i zastosowanie odpowiednich urządzeń pozwoli na zmniejszenie prawdopodobieństwa zainicjowania zapłonu. Ten efekt można osiągnąć stosując między innymi poniższe środki, które powinny być dobrane do kategorii wyznaczonej strefy zagrożenia wybuchem:

• uziemienie instalacji wraz z występującymi urządzeniami,
• poprawny dobór i zastosowanie urządzeń spełniających wymagania stawienie przez Dyrektywę Atex do strefy zagrożenia wybuchem w której będą pracować np. zawory celkowe, wentylatory,
• montaż certyfikowanego systemu detekcji i gaszenia iskier wykonanego zgodnie z powszechnie uznanymi wytycznymi tj. VdS 2106, CEA 4044,
• montaż łapaczy klocków.

Aby zapewnić prawidłowy zakres pracy instalacji wszystkie zabezpieczenia powinny być utrzymywane w należytym stanie i serwisowane zgodnie z wymaganiami producenta, projektanta oraz przepisami prawa i zasadami wiedzy technicznej tj. normy.

Ograniczanie skutków wybuchu

Nie ma możliwości całkowitego i skutecznego wyeliminowania źródeł zapłonu. Dalsze kroki powinny objąć analizę skutków wybuchów. Jednak biorąc pod uwagę ryzyko wybuchu pyłu należy położyć nacisk na następujące skutki:

• płomienie i gorące gazy,
• promieniowanie cieplne,
• falę ciśnienia,
• rozrzut odłamków.

Konstrukcja instalacji odpylania nie jest odporna na przyrost ciśnienia. Najczęstszą metodą ochrony aparatu przed skutkami wybuchu jest stosowanie otworów dekompresyjnych. Ich celem jest osłabienie konstrukcji filtra w wybranych miejscach. Powstająca fala ciśnienia i płomienie wówczas mają ujście w znanym kierunku. Obszar powinien być wolny od ludzi, innych materiałów palnych
i elementów konstrukcyjnych innych obiektów lub instalacji. Fala ciśnienia rozprzestrzenia się we wszystkich kierunkach.

W celu zminimalizowania ryzyka wybuchów wtórnych wewnątrz hali lub przeniesienia się zagrożenia do innych aparatów, tj. filtrów pośrednich lub silosów. Kanały doprowadzające odpady do filtra i odprowadzające zanieczyszczenia, lub oczyszczone powietrze z urządzenia, powinny być zabezpieczone w środki izolujące wybuch. Tak zabezpieczona instalacja pozwoli uniknąć efektu domina. W ten sposób zabezpieczona instalacja powinna znajdować się na zewnątrz. W przypadku usytuowania jej wewnątrz odciążenie wybuchu powinno być bezpłomieniowe lub należy zastosować tłumienie wybuchu, aby nie doprowadzić do wybuchu wtórnego wewnątrz budynku oraz zapłonu materiałów palnych. Występują również instalacje rozbudowane i składające się z wielu aparatów, tj. silosów i filtrów. Powinno również wziąć się pod uwagę zabezpieczenia w postaci izolacji wybuchu między instalacjami. Wybuch w silosie może przyczynić się do przeniesienia zagrożenia do innych filtrów znajdujących się w połączonym układzie oddalonym nawet o kilkadziesiąt metrów.

Co należy zrobić, aby instalacja odpylania była bezpieczna?

Poniższe zalecenia odnośnie instalacji odpylania są kluczowe dla bezpieczeństwa w zakładzie produkcyjnym, dlatego warto się z nimi zapoznać.

Jako pierwszą można wskazać wstępną ocenę zagrożenia wybuchem i ocenę ryzyka. Już na etapie projektowania instalacji odpylania trzeba przeprowadzić wstępną ocenę zagrożenia wybuchem. Analiza powinna obejmować identyfikację potencjalnych źródeł zapłonu oraz materiałów palnych. Następnie należy przeprowadzić szczegółową ocenę ryzyka wybuchu, uwzględniając klasyfikację stref zagrożenia wybuchem w przemyśle drzewnym. Wreszcie po wykonaniu instalacji należy zaktualizować całą dokumentację w tym zakresie i zadbać, aby na bieżąco wprowadzać wszelkie zmiany np. w przypadku rozbudowy czy wprowadzenia innego materiału, który zmieniłby charakterystykę pyłu. Pracodawca, przed udostępnieniem miejsca pracy, powinien sporządzić dokument zabezpieczenia przed wybuchem.

Niezwykle istotny jest także dobór urządzeń zgodnie z parametrami wybuchowości pyłów na podstawie klasyfikacji stref zagrożenia oraz po określeniu parametrów wybuchowości pyłów drzewnych. Zatem zarówno filtry, jak i inne elementy instalacji należy dobrać odpowiednio do instalacji odpylania.

Nie można zapominać również o odpowiednim usytuowaniu instalacji. Jej lokalizacja powinna być starannie wybrana, biorąc pod uwagę strefy zagrożenia. Powinno unikać się umieszczania instalacji, który działanie urządzeń odpowiedzialnych za odciążenie wybuchu spowodowałoby uszkodzenie konstrukcji budynku, innych instalacji lub naraziłoby na utratę zdrowia bądź śmierć pracowników lub osób postronnych.

Kolejna ważna kwestia to wdrożenie skutecznego systemu detekcji i gaszenia iskier. Instalacja pozwala na ograniczenie źródeł zapłonu, które mogą zostać zainicjowane nawet kilka godzin po zakończeniu pracy zakładu. Szybkie gaszenie potencjalnych źródeł zapłonu w czasie trwania pracy instalacji pozwala zapobiec rozprzestrzenianiu się ognia.

Należy pamiętać, że pożary wewnątrz filtrów trudne są do gaszenia z uwagi na ograniczony dostęp i możliwość podania środka gaśniczego. Aby skutecznie podać środek gaśniczy, filtry powinny zostać wyposażone w stałą lub półstałą instalację gaśniczą. Oczywiście kluczowe są także regularne przeglądy i serwisy instalacji odpylania dla utrzymania jej skuteczności i bezpieczeństwa. Instalacja powinna być regularnie serwisowana zgodnie z wymaganiami producenta.

Równie istotne jest przeszkolenie personelu odpowiedzialnego za obsługę i konserwację instalacji
z zakresu bezpieczeństwa przed wybuchem oraz eksploatacji aparatów. Pozwoli to zrozumieć załodze procedury awaryjne i właściwie zareagować w przypadku jakiegokolwiek zagrożenia.

Na koniec warto wspomnieć także o skompletowaniu kompleksowej dokumentacji dotyczącej bezpieczeństwa, w tym również instrukcji eksploatacji, procedur oraz regularnym przeprowadzaniu audytów pozwala na monitorowanie i poprawę skuteczności środków bezpieczeństwa.

Przestrzeganie powyższych kroków jest kluczowe dla zapewnienia, że instalacja odpylania w przemyśle drzewnym nie tylko skutecznie eliminuje pyły, ale także zminimalizuje ryzyko wybuchu, chroniąc pracowników i infrastrukturę zakładu.

Wnioski

• Rola instalacji odpylających: stosowanie instalacji odpylających stanowi kluczowy środek zaradczy w zapobieganiu gromadzeniu się pyłów palnych. Skuteczne systemy odpylania, zwłaszcza te o charakterze centralnym, mają istotny wpływ na minimalizację ryzyka wybuchu poprzez usuwanie pyłów i trocin z miejsc pracy.
• Harmonogramy czyszczenia: opracowanie precyzyjnych harmonogramów czyszczenia maszyn i obszarów trudnodostępnych jest równie istotne, co stosowanie instalacji odpylających. Monitorowanie obszarów narażonych na zapylenie, zwłaszcza tych niedostępnych podczas normalnej pracy, jest niezbędne dla skutecznego zarządzania ryzykiem.
• Właściwa klasyfikacja stref zagrożenia wybuchem: klasyfikacja stref zagrożenia wybuchem (20, 21, 22) stanowi kluczową wskazówkę dla właściwego zastosowania środków ochrony.
• Źródła zapłonu i ich kontrola: zrozumienie źródeł zapłonu, takich jak wyładowania elektrostatyczne czy wysoka temperatura, jest niezbędne dla skutecznej kontroli ryzyka. Uziemienie instalacji, dobór i zastosowanie certyfikowanych urządzeń oraz montaż systemów detekcji i gaszenia iskier są kluczowe w minimalizowaniu szans na inicjację zapłonu.
• Ochrona konstrukcji filtrów i wybuchów wtórnych: zastosowanie otworów dekompresyjnych w konstrukcjach filtrów stanowi efektywny środek ochrony przed skutkami wybuchu. Jednak, aby uniknąć wybuchów wtórnych, należy zapewnić izolację wybuchu między instalacjami oraz przemyślane miejsca umieszczenia instalacji odpylających na zewnątrz budynku.